Akdeniz diyeti, insan sağlığı üzerindeki bilimsel olarak kanıtlanmış olumlu etkisi nedeniyle son yıllarda büyük bir popülerlik kazanmıştır. Bu beslenme düzeninin sağlık ve çevresel etkilerini çözmek için birçok çalışma yapılmıştır.
Journal of Translational Medicine’de yayınlanan bir inceleme makalesinde yazarlar, uygun bir Akdeniz diyetinin yeterince önemsenmeyen diyet bileşenleri hakkında derinlemesine bir genel bakış sunmuşlardır.
Akdeniz diyeti 2020 yılında UNESCO tarafından İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası olarak kabul edilmiştir. Hem Akdeniz hem de Akdeniz dışı ülkelerde yapılan birçok çalışma, bu diyetin diyabet, obezite, kardiyovasküler hastalıklar ve hatta kansere karşı koruyucu etkinliğini vurgulamıştır.
Bununla birlikte, bu diyete bağlılık incelenirken çok çeşitli diyet faktörleri keşfedilmemiştir. Akdeniz diyetinin sağlık üzerindeki etkisini deşifre eden çalışmalar öncelikle meyve ve sebze, zeytinyağı ve tahıl tüketimine odaklanmıştır.
Araştırılmamış olan diyet faktörleri arasında tam tahıllar, baklagiller, kuruyemişler, tohumlar, otlar ve baharatlar, yumurta ve süt ürünleri ile kırmızı şarap tüketimi yer almaktadır. Diyete bağlılığı önemli ölçüde etkileyebilecek diğer keşfedilmemiş faktörler arasında pişirme yöntemleri ve gıda üretimi, işlenmesi ve muhafazası yer almaktadır.
Bu makalede yazarlar, modern dünyada Akdeniz diyetini daha iyi tanımlamak ve karakterize etmek için önemli ve keşfedilmemiş diyet yönlerini araştırmışlardır.
Akdeniz diyetinin keşfedilmemiş diyet bileşenleri
Akdeniz diyetinin beslenme ve sağlık açısından faydalarını değerlendirmek için kullanılan metodolojilerin çoğunun bazı sınırlamaları vardır. Akdeniz diyetinin besin içeriğini belirleyen diyet skorları ve endeksleri genellikle günlük toplam kalori alımını ve makro besin öğelerinin oranını dikkate almamaktadır.
Akdeniz diyetinin diyet skoru ve diyet indeksi temelli sınıflandırması, tarihsel başlangıcından 1960’lardaki güney İtalyan çiftçilerine kadar Akdeniz bölgesinde yaşayan bireyler tarafından benimsenen Akdeniz beslenme düzenini karakterize eden kültürel, davranışsal ve mutfak yönlerini tam olarak yakalayamaz.
Yumurta
Akdeniz diyetine bağlılık düzeyini değerlendiren diyet indeksleri genellikle yumurta tüketimini içermez. Yumurta yaygın olarak önemli bir kolesterol kaynağı ve kardiyovasküler hastalık için bir risk faktörü olarak algılanmaktadır. Gerçekte yumurta ucuz ve besleyici bir protein, vitamin ve mineral kaynağıdır.
Bilimsel kanıtlar, yumurta proteinlerinin kolayca sindirildiğini ve birçok temel amino asidi sağladığını göstermektedir. Yumurta, antioksidan ve anti-inflamatuar özelliklere sahip zengin bir biyoaktif peptit kaynağıdır. Kolesterole ek olarak, yumurta yağı fosfolipidler, mono ve doymuş yağ asitleri, lutein, lesitin, kolin ve çeşitli vitamin ve mineraller içerir.
Özellikle, bazı insanlar trimetilamin N-oksit (TMAO) üretimi nedeniyle yumurta kolesterolünden kaynaklanan kardiyovasküler sıkıntılar yaşayabilir. Bununla birlikte, yumurta tüketimi sağlık açısından birçok faydayla ilişkilendirilmektedir.
Süt ürünleri
Tereyağı, yoğurt, lor ve ayran gibi süt ve ürünleri, en az 9.000 yıldır Akdeniz bölgelerinde tipik bir diyetin parçası olmuştur. Ancak süt ürünlerindeki doymuş yağ asitleri, kandaki düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) kolesterolü artırma olasılığı nedeniyle zaman içinde tüketimlerini kısıtlamıştır.
Kanıtlar, süt ürünlerinden elde edilen doymuş yağ asitlerinin dolaşımdaki LDL kolesterol seviyelerini yalnızca kısmen artırabildiğini göstermektedir. Buna karşılık, bu yağ asitlerinin yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) seviyelerini indüklemek, metabolik fonksiyonu iyileştirmek ve mikrobiyota disbiyozunu önlemek de dahil olmak üzere birçok yararlı etkisi vardır.
Kanıtlar ayrıca süt ve süt ürünleri tüketiminin hipertansiyon dahil olmak üzere daha düşük kardiyovasküler komplikasyon riski ve daha düşük kolorektal kanser riski ile ilişkili olduğunu göstermektedir.
Otlar ve baharatlar
Akdeniz bölgelerinde ot ve baharat tüketimi uzun zamandır belgelenmiştir. Bitkilerden elde edilen bu bileşenler gıdaların tadını, lezzetini ve aromasını arttırmak için kullanılmaktadır. Ancak, bu bileşenler Akdeniz diyetine bağlılık skorlarında neredeyse hiç bulunmamıştır.
Bilimsel kanıtlar, bitki ve baharatların bulaşıcı olmayan hastalık riskini azaltabileceğini göstermektedir. Antioksidan, anti-enflamatuar, antikanser, lipit düşürücü ve tansiyon düşürücü özelliklere sahip fitokimyasallar açısından zengindirler. Sindirimi iyileştirebilir ve nöroprotektif etkiler gösterebilirler.
Kırmızı şarap
Orta düzeyde şarap tüketimi geleneksel Akdeniz diyetinin ayrılmaz bir parçasıdır. Bununla birlikte, mevcut diyet kılavuzları, kanserojen ve diğer zararlı sağlık etkileri nedeniyle alkolün diyetten çıkarılmasını tavsiye etmektedir.
Birçok gözlemsel çalışma, orta düzeyde alkol alımının kardiyovasküler hastalık ve tüm nedenlere bağlı ölüm risklerini önemli ölçüde azaltabileceğini açıkça göstermektedir. Bununla birlikte, alkolün meme, karaciğer ve kolon kanseri riski üzerindeki etkisi belirsizliğini korumaktadır.
KAYNAK:
https://translational-medicine.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12967-024-05095-w
