Beslenme, göz istisnasız insan sağlığında hayati bir rol oynar. Göz sağlığı dediğimizde en iyi besin olarak aklımıza havuç gelir. Bunun sebebi de havuçun içeriğindeki keratonoidler dediğimiz madddelerdir. Ancak bu madeleri havuçtan çok daha fazla içeren besinleri ele alacağız. Ayrıca bu besinlerin sadece göz sağlığı değil, cildimize ve hatta beynimize sunduğu sağlık yararlarını göreceğiz.
RETİNA
Retina, gözün arka kısmında bulunan ve görmede çok önemli bir rol oynayan oldukça özelleşmiş bir doku tabakasıdır. Başlıca işlevleri şunlardır:
1. **Işık Algılama:** Retina, ışığı algılayan ve elektrik sinyallerine dönüştüren fotoreseptörler (çubuklar ve koniler) adı verilen özelleşmiş hücreler içerir. Çubuklar düşük ışık seviyelerine duyarlıdır ve gece görüşü ve çevresel görüşten sorumluyken, koniler iyi aydınlatılmış koşullarda renkli görüş ve görme keskinliğinden sorumludur.
2. **Sinyal İşleme:** Fotoreseptörler ışığı algıladıktan sonra, görsel bilgiyi ganglion hücrelerine iletmeden önce işleyen ve rafine eden bipolar hücreler ve yatay hücreler de dahil olmak üzere retinadaki diğer nöron türlerine elektrik sinyalleri gönderirler.
3. **Ganglion Hücresi Aktivasyonu:** Ganglion hücreleri retinanın çıkış nöronlarıdır. Bipolar hücrelerden sinyal alırlar ve bu sinyalleri optik siniri oluşturmak üzere birleşen aksonları aracılığıyla aksiyon potansiyelleri olarak iletirler. Bu aksonlar görsel bilgiyi retinadan daha ileri işlemler için beyne taşır.
4. **Görme Merkezi:** Retinanın makula olarak bilinen merkezi bölgesi yüksek konsantrasyonda koni hücreleri içerir. Makulanın fovea adı verilen en merkezi kısmı, okuma ve yüzleri tanıma gibi faaliyetler için gerekli olan en keskin ve en ayrıntılı görüşü sağlamaktan sorumludur.
5. **Renkli Görme:** Retinadaki koniler renkli görmeden sorumludur. Farklı koni türleri, farklı dalga boylarındaki ışığa duyarlıdır ve bir dizi rengi algılamamızı sağlar.
6. **Görme Keskinliği:** Retinanın ince ayrıntıları ayırt etme yeteneği net görüş için çok önemlidir. Yüksek koni yoğunluğuna sahip fovea, yüksek görme keskinliğinden birincil olarak sorumludur.
Lutein ve zeaksantin retinada, özellikle de makulada yüksek konsantrasyonlarda bulunan iki önemli karotenoiddir (pigment). Retina sağlığını ve görme işlevini destekleyen çeşitli işlevlerle ilişkilendirilmişlerdir:
1. **Mavi Işık Filtreleme:** Lutein ve zeaksantin mavi ışık için doğal filtre görevi görerek retinanın potansiyel olarak zarar verici yüksek enerjili mavi ışığa maruz kalmaktan korunmasına yardımcı olur. Bu koruma, yaşa bağlı maküler dejenerasyon (AMD) ve diğer retina bozuklukları riskini azaltmaya yardımcı olabilir.
2. **Antioksidan Koruma:** Bu karotenoidler antioksidan özelliklere sahiptir, yani retinada oksidatif strese ve hücresel hasara yol açabilecek zararlı serbest radikalleri nötralize etmeye yardımcı olurlar.
3. **Makula Pigmenti:** Lutein ve zeaksantin, makulada aşırı mavi ve ultraviyole ışığı emen ve altta yatan fotoreseptör hücrelerini hasardan koruyan sarı bir pigment olan makula pigmentine katkıda bulunur.
4. **Görsel Performans:** Bazı çalışmalar, retinadaki daha yüksek lutein ve zeaksantin seviyelerinin, gelişmiş kontrast hassasiyeti ve azaltılmış parlama hassasiyeti gibi gelişmiş görsel performansla ilişkili olabileceğini göstermektedir.
Genel olarak, lutein ve zeaksantinin yaşa bağlı görme sorunlarıyla ilişkili faktörler olan oksidatif stres ve mavi ışığa maruz kalmaya karşı koruma sağlayarak retina sağlığını desteklediğine inanılmaktadır. Diğer temel besinlerle birlikte bu karotenoidler açısından zengin bir diyet tüketmek, yaşlandıkça sağlıklı görmenin korunmasına katkıda bulunabilir.
Ama önce keratonoidlerin göz sağlığı için önemini anlatalım.
İki keratonoid; Lutein ve zeaksantin, vücudunuzu serbest radikaller adı verilen kararsız moleküllere karşı koruyan güçlü antioksidanlardır.
Serbest radikaller fazla olduğunda hücrelerinize zarar verebilir, yaşlanmaya katkıda bulunabilir ve kalp hastalığı, kanser, tip 2 diyabet ve Alzheimer hastalığı gibi hastalıkların ilerlemesine yol açabilir.
Lutein ve zeaksantin vücudunuzun proteinlerini, yağlarını ve DNA’sını stres faktörlerinden korur ve hatta vücudunuzdaki bir diğer önemli antioksidan olan glutatyonun geri dönüşümüne yardımcı olabilir.
Ayrıca, antioksidan özellikleri “kötü” LDL kolesterolün etkilerini azaltabilir, böylece arterlerinizdeki plak birikimini azaltır ve kalp hastalığı riskinizi azaltır.
Lutein ve zeaksantin de gözlerinizi serbest radikal hasarından korumak için çalışır.
Gözleriniz hem oksijene hem de ışığa maruz kalır ve bu da zararlı serbest oksijen radikallerinin üretimini teşvik eder. Lutein ve zeaksantin bu serbest radikalleri yok eder, böylece artık göz hücrelerinize zarar veremezler.
Bu karotenoidler birlikte daha iyi çalışıyor gibi görünmektedir ve aynı konsantrasyonda bile bir araya geldiklerinde serbest radikallerle daha etkili bir şekilde mücadele edebilirler.
Göz sağlığındaki önemi
Lutein ve zeaksantin, retinada, özellikle de gözünüzün arka kısmında yer alan makula bölgesinde biriken tek diyet karotenoidleridir.
Makula görme için çok önemlidir. Lutein ve zeaksantin, gözlerinizi zararlı serbest radikallerden koruyarak bu bölgede önemli antioksidanlar olarak çalışır. Bu antioksidanların zaman içinde azalmasının göz sağlığını bozabileceği düşünülmektedir.
Lutein ve zeaksantin ayrıca fazla ışık enerjisini emerek doğal bir güneş kremi görevi görür. Özellikle gözlerinizi zararlı mavi ışıktan korur.
Aşağıda lutein ve zeaksantinin yardımcı olabileceği bazı durumlar yer almaktadır:
Yaşa bağlı makula dejenerasyonu (AMD): Lutein ve zeaksantin tüketimi AMD’nin körlüğe ilerlemesine karşı koruma sağlayabilir.
Katarakt: Katarakt, gözünüzün ön tarafındaki bulanık lekelerdir. Lutein ve zeaksantin bakımından zengin gıdalar tüketmek bunların oluşumunu yavaşlatır.
Diyabetik retinopati: Hayvanlar üzerinde yapılan diyabet çalışmalarında, lutein ve zeaksantin takviyesinin göze zarar veren oksidatif stres belirteçlerini azalttığı gösterilmiştir.
Üveit: Bu, gözün orta tabakasında görülen iltihabi bir durumdur. Lutein ve zeaksantin, söz konusu iltihaplanma sürecini azaltmaya yardımcı olabilir.
Temel olarak göz sağlığındaki önemini şöyle özetleyebiliriz:
-Mavi ışıktan gözleri korur
-Görme keskinliğini artırır
-Gözler için antioksidandır.
Cildinizi korur
İki haftalık bir hayvan çalışması, %0,4 lutein ve zeaksantinle zenginleştirilmiş diyet alan sıçanların, bu karotenoidlerin sadece %0,04’ünü alanlara göre UVB kaynaklı cilt iltihabına daha az sahip olduğunu göstermiştir.
Ayrıca, hayvan çalışmaları lutein ve zeaksantinin cilt hücrelerinizi erken yaşlanmadan ve UVB kaynaklı tümörlerden koruyabileceğini göstermektedir. Herhangi bir spesifik öneride bulunulabilmesi için daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır
Zeaksantinin Göz, Karaciğer, Kalp ve Deri Üzerindeki Koruyucu Etkileri. Zeaksantinin yaşa bağlı makula dejenerasyonunu (AMD) önleyerek, reaktif oksijen türlerini (ROS) söndürerek ve UV ışığına karşı koruma sağlayarak gözlerde koruyucu etkileri olduğu gösterilmiştir; Karaciğerde, alkolsüz yağlı karaciğer hastalığına (NAFLD), alkolik yağlı karaciğer hastalığına (AFLD) karşı koruma sağlar, fibroz ve lipid peroksidasyonunu azaltır ve oksidatif stresi ve inflamasyonu azaltır; arterlerde ve kanda, zeaksantin LDL oksidasyonunu önler, arter sertliğini azaltır ve ateroskleroza karşı korur ve deride zeaksantin UV ışığına karşı korur, enflamasyonu azaltır ve güneş yanığını önler.
BU BESİNLERDEN AZ YİYORUZ
Normal batı tipi beslenme 1-3 mg/gün lutein ve zeaksantin içerirken Yaşa bağlı makula dejenerasyonunu azaltmak için yaklaşım ~6 mg/gün almak gerekir.
Mısır
Fesleğen
Maydanoz
Ispanak
Marul-lahana
Ekstra: Yummurta, siyez buğdayı
yumurta sarısının yüksek yağ içeriği bu besinlerin emilimini artırabileceğinden, yumurta sarısı önemli bir lutein ve zeaksantin kaynağı olabilir. Yumura göz sağlığı için önemli olan A vitamini de içerir.
Yağlar lutein ve zeaksantinin emilimini artırır, bu nedenle yeşil salatada biraz zeytinyağı veya pişmiş yeşilliklerinizle birlikte biraz tereyağı dahil etmek iyi bir fikirdir
KAYNAKLAR
