Uyuz Nedir?
Uyuz, Sarcoptes scabiei isimli parazitin (akar) neden olduğu bulaşıcı bir cilt hastalığıdır. Bu akarlar cilt altına girerek tüneller kazıp, yumurta bırakırlar. Bunun sonucunda da ciltte şiddetli kaşıntı ve döküntülere yol açarlar.
Uyuz Böceği Gözle Görülür mü?
Uyuz böcekleri (akarları) çıplak gözle görmek genellikle zordur. Boyutları çok küçük olduğu için (yaklaşık 0.3-0.4 mm) genellikle bir büyüteç veya mikroskop gerektirir.
Uyuzun Mikroskobik Görüntüsü
Mikroskobik düzeyde, uyuz böceği çok küçük, oval şekilli ve dört çift bacaklı bir yapıya sahiptir. Akarlar, cilt altında tüneller oluşturur ve bu tüneller, cilt yüzeyine paralel, kıvrımlı çizgiler olarak görülebilir. Yumurtalar ve dışkıları mikroskop altında tünellerin içinde görülebilir.
Uyuz Ciltte Nasıl Görülür?
Ciltte, genellikle kırmızı döküntüler, sivilce benzeri kabarcıklar, vesiküller (sıvı dolu kabarcıklar) veya püstüller (irin dolu kabarcıklar) olarak görülür. En belirgin özellik, akarın kazdığı tünellerdir ki, bu ince, kıvrımlı, beyazımsı çizgiler şeklinde olabilir.
Uyuz Belirtileri Nelerdir?
En önemli belirtisi gece ve sıcakla artan kaşıntıdır. Bu kaşıntı normal kaşıntı ilaçları (antihistaminikler) ve kortizonlu kremler ile düzelmez.
- Şiddetli kaşıntı: Özellikle gece saatlerinde artar.
- Döküntü: Kırmızı, sivilce benzeri lezyonlar, özellikle eller, ayak bilekleri, bel, koltuk altı, genital bölge gibi yerlerde yoğunlaşır.
- Ciltte kabartı ve kabuklanma: Özellikle kronik uyuz vakalarında görülür.
En çok kaşıntı olan yerler nerelerdir?
Bağışıklığı normal bireylerde kaşıntı özellikle parmakların araları, el bileğinin fleksör yüzü, koltuk altı, omuz, dirsek, meme ucu, göbek çevresi, erkeklerde genital bölge, dizlerin ekstansör yüzeyi, ayak bilekleri ve ayak parmaklarında yoğunlaşır. Sırt orta hat, yüz ve saçlı deri yetişkin hastalarda genellikle korunmuştur. Bebeklerde ve küçük çocuklarda saçlı deri, yüz, avuçlar ve ayak tabanları sıklıkla tutulur. Yaşlılarda saçlı deri ve yüz tutulumu görülebilir.
- El ve ayak parmakları arası
- Uyluklarınızdaki ve genital bölgenizdeki kıvrımlar
- Bilekleriniz ve dizleriniz büklüm yeri
- Belinizin etrafı
- Tırnakların altında
- Yüzüklerin altında, saat kayışlarında ve bileziklerde
- Meme uçlarınızın etrafındaki alan.
Yaygın kaşıntısı olan erkek hastalarda bir diğer önemli bulgu ise genital bölgede kaşıntılı nodüllerin bulunmasıdır. Bu tipik lezyonlar ve kaşıntısı olan hastada klinik olarak uyuz tanısı konulabilir
Bir İnsan Uyuz Olduğunu Nasıl Anlar?
Kaşıntısı olan hastada tipik dağılım bölgelerinde parazitlerin oluşturduğu tünellerin görülmesi uyuz tanısını koydurur. Uzunlukları yaklaşık 3 ila 7 mm arasında değişen genişliği ise yaklaşık 0.4 mm olan bu küçük tünellerin çıplak gözle fark edilmesi güç olduğundan büyüteç veya dermatoskop kullanılması tanıyı kolaylaştırır.Tüneller sıklıkla parmak araları, bilek, dirsek ve ayaklarda görülürken; alerjik reaksiyon bütün vücutta, özellikle de bacaklarda, göbek çevresinde ve koltuk altlarında görülür.
Şiddetli ve sürekli kaşıntı, özellikle gece artan kaşıntı, ve tipik bölgelerde (parmak araları, bilekler, koltuk altları, genital bölge) görülen döküntüler uyuzun en yaygın belirtileridir. Ayrıca, yakın çevresinde de uyuz vakalarının olması şüpheyi artırabilir.
Bebeklerde Uyuz Belirtileri
Bebeklerde ve küçük çocuklarda, yetişkinlere göre daha şiddetli ve yaygın döküntüler görülebilir. Bebeklerde ve küçük çocuklarda saçlı deri, yüz, avuçlar ve ayak tabanları sıklıkla tutulur.
Uyuz Hastalığı Nasıl Bulaşır?
Uyuz, esas olarak insanlar arasındaki yakın cilt teması yoluyla bulaşır. Uyuz, doğrudan cilt-cilt temasıyla bulaşır. Akarlar, kısa süreli temaslarla bile bulaşabilir, ancak genellikle 15 dakikadan uzun süreli cilt teması gerekir. Dolayısıyla, aile üyeleri veya yakın yaşam alanlarını paylaşan kişiler arasında bulaşma riski yüksektir.
Kısa süreli cilt temasıyla (Örneğin el sıkmak) bulaş olmaz.
Uyuz Biriyle Temas Ettim Ne Yapmalıyım?
- Kişisel hijyen: İyi kişisel hijyen uygulamalarını sürdürün.
- Cilt kontrolleri: Uyuzun belirtilerini gözlemleyin.
- Doktor tavsiyesi: Şüpheleniyorsanız doktorunuza danışın.
- Temizlik: Kıyafetlerinizi ve çarşaflarınızı sıcak suda yıkayın ve yüksek ısıda kurutun.
Uyuz Böceği Nasıl Ölür?
Uyuz böcekleri, belirli ilaçlarla (örneğin permetrin, ivermektin) tedavi edilerek öldürülebilir. Yüksek sıcaklık ve uzun süreli kuruma da akarları öldürebilir.
Uyuz Çamaşırları Nasıl Temizlenir?
- Sıcak su: 60°C veya daha yüksek sıcaklıkta yıkayın.
- Yüksek ısıda kurutma: Yıkama sonrası yüksek ısıda kurutun.
- Temas etmeyen eşyalar: Eşyaları sıkı bir poşette birkaç gün bekletmek, akarların ölmesini sağlayabilir.
Uyuz Tedavisi Nasıl Yapılır?
Hastalığın önlenmesi ve kontrolü için uyuz olan kişi ile birlikte yaşayan herkesin aynı zamanda tedaviye alınması gereklidir. Aynı anda tedavi uygulanmadığı takdirde hastalık kişiden kişiye bulaşmaya devam edecektir.
Uyuz tedavisinde, cildin tümüne uygulanan kremler veya losyonlar (örneğin permetrin) kullanılır. Ağır vakalarda veya losyonlara yanıt vermeyen durumlarda ağızdan alınan ivermektin gibi ilaçlar kullanılabilir.
Uyuz Tedavisinde Kullanılan İlaçlar
- Topikal (sürülen) tedaviler: Permetrin krem, benzoat losyon gibi.
- Oral (ağızdan alınan) tedaviler: Ivermektin gibi.
1-Banyo olanağı olan hastalarda ilk seçenek vücutta 8-14 saat kalıp yıkanması gereken permetrin krem veya losyonlardır. Krem çoğunlukla geceleri sürülür ve sabah yıkanır. Gebelik ve emzirme döneminde sakınca bulunmayan bu topikal ilaçların 2 aylıktan küçük çocuklarda da güvenli kullanımı ile ilgili vaka bildirimleri mevcuttur. Ancak neonatal dönemde 8-12 saat bekleme yerine 4-5 saat beklemek gerekir. İlacın 1 hafta sonra aynı şekilde tekrar kullanılması gerekir.
1 kez uygula, kaşıntı devam ediyorsa sonra 1 hafta sonra tekrar uygula
2-Topikal tedavide uzun süredir güvenle kullanılan diğer seçenekler ise kükürt içeren ilaçlar (Wilkinson pomat) ve baume de peru içeren karışımlardır (Baume de peru 10 gr/vazelin 90 gr). Gebelik ve emzirme döneminde sakınca bulunmayan bu ilaçların keseli bir banyo sonrası uygulanması, ikinci ve üçüncü gün banyo yapmadan tekrar sürülmesi ve 4. Gün tekrar yıkanılması gerekir. Permetrinde olduğu gibi bu karışımlar da 1 hafta sonra aynı şekilde tekrarlanmalıdır. Bu karışımlar aşırı cilt kuruluğu ve ekzemaya neden olduğundan ara dönemde nemlendirici ve kortizonlu kremler kullanılması gerekir.
3 gün üstüste uygula, kaşıntı devam ediyorsa 1 hafta sonra tekrar 3 gün üstüste uygula
3- Tek bir dozda verilen bir antiparaziter hapdır ve ardından bir ila iki hafta sonra ikinci bir doz verilir. İvermektin dozları kiloya göre aşağıda verilmiştir. 15 kg altındaki çocuklarda öncelikle banyo olanağı sağlanarak yukarıda belirtilen topikal tedavi olanakları kullanılmalıdır. Ancak, bu olanaklar sağlanamıyor ise topikal ivermektin kullanılabilir. Topikal ivermektin bulunamaz ise tablet formu 0.2 mg/kg dozda güvenli olarak verilebileceği sınırlı sayıdaki çalışmalarda gösterilmiştir. Hamileyseniz veya emziriyorsanız, ivermektin kullanmamalısınız.
Uyuz Tedavisi Kaç Gün Sürer?
Tedavi süresi genellikle 1 ila 2 hafta arasındadır. Ancak, Uyuz tedavisi sonrasında ölen parazitlerin artıklarına karşı gelişen alerjik reaksiyon nedeniyle kaşıntı 2-4 hafta devam edebilir
Uyuz İlacı Nasıl Kullanılır
Topikal ilaçlar genellikle vücudun tamamına, bazen de yüz ve kafa derisine uygulanır. İlaç genellikle birkaç saat (genellikle 8-14 saat) ciltte bırakılır, sonra yıkanır.
Uyuz için En Etkili İlaç
Permetrin bazlı kremler en yaygın ve genellikle en etkili tedavi olarak kabul edilir. Ivermektin, dirençli veya yaygın vakalarda kullanılır.
Bebeklerde Uyuz Tedavisi
Bebeklerde uyuz tedavisi, genellikle permetrin veya sülfür içeren kremler ile yapılır. Doktor kontrolünde ve önerisiyle uygulanmalıdır, çünkü bebeklerin cildi daha hassastır ve bazı ilaçlara yetişkinlerden farklı tepki verebilir.
Uyuz, tedavi edilebilir bir cilt hastalığıdır ve doğru tedavi ile genellikle tamamen iyileşir. Ancak tekrar enfeksiyon riskine karşı önlemlerin alınması önemlidir. Tedavi sırasında ve sonrasında hijyen çok önemlidir.
Uyuz Aşısı Var mı?
Hayır, uyuz için aşı mevcut değildir. Uyuzun önlenmesi ve kontrolü, temizlik ve hijyen uygulamaları ile temasın azaltılması yoluyla sağlanır.
Uyuz hastalığı kendiliğinden geçer mi
Kendiliğinden geçmez. Tedavi edilmediği takdirde, uyuz akarları ciltte çoğalmaya devam eder ve kaşıntı, döküntü gibi belirtiler artar. Ayrıca, sürekli kaşıntı ve ciltteki tahriş, bakteriyel bir enfeksiyon gelişme riskini de artırabilir. Bu nedenle, uyuzun profesyonel tıbbi tedaviye ihtiyacı vardır.
Uyuzun bulaşıcı doğası göz önüne alındığında, tedavi edilmemesi durumunda aynı hanehalkı veya yakın temas içindeki diğer kişilere de bulaşabilir. Bu yüzden erken teşhis ve tedavi, hem hastanın hem de çevresindekilerin sağlığı için önemlidir.
Kim uyuz olur?
Herkes uyuz olabilir. Kötü hijyenden kaynaklanan bir hastalık değildir. Aşağıdakiler de dahil olmak üzere bazı kişilerin uyuza yakalanma olasılığı daha yüksektir:
- Yakın, kalabalık koşullarda yaşayan insanlar.
- Bebekler ve çocuklar. (Çocuklar ebeveynleri, arkadaşları, aile üyeleri ve sınıf arkadaşları ile çok fazla yakın fiziksel temas kurarlar.)
- Yaşlı insanlar, özellikle huzurevlerinde yaşayanlar.
- Uyuz olduğunun farkında olmayan insanlarla ilgilenen sağlık çalışanları.
Farklı uyuz türleri var mı?
Evet klasik formun dışında farklı formlar da mevcuttur. Diğer türler şunları içerir:
- Kabuklu (Norveç): Bu tip genellikle bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde görülür. Geniş bir cilt alanını kaplayan kabuklu alanlar oluşturma eğilimindedir. Kabuklu uyuzunuz varsa, klasik uyuzlarda yaygın olan 10 ila 15 akar yerine milyonlarca akarınız olabilir.
- Nodüler: Bu tip çocuklarda daha sık görülür. Kahverengi-kırmızı nodüller, akarlar gittikten çok sonra bile orada kalabilir.
- Büllöz: Yetişkinlerde, bu tür uyuz, cilt kabarcıklarını içeren başka bir durum olan büllöz pemfigoid denilen hastalık ile karıştırılabilir .
- Saç Derisi: Bu tip, kafa derinizde oluşur ve sedef hastalığına benzeyen pullar dışında herhangi bir belirti göstermeyebilir.
Uyuz döküntüsü ne kadar sürede geçer?
Ciltteki kırmızı yumrular, tedaviden sonraki dört hafta içinde kaybolmalıdır.
Çocuğum uyuz olursa ne kadar sürede okula dönebilir?
Çocuğunuz tedaviden sonraki gün okula dönebilir.
Bir kişi birden fazla kez uyuz olabilir mi?
Evet. Enfekte bir kişiyle yakın temasa geçtiğiniz her an uyuz kapabilirsiniz.
Uyuzdan kurtulmak zor mu?
Uyuzlar tedavi edilebilir, ancak tamamen kurtulmaları zor olabilir. Kabuklu form gibi bazı uyuz formlarının tedavisi daha zordur. Ek olarak, tüm akarların gittiğinden emin olmak için birden fazla tedaviye ihtiyacınız olabilir.
KAYNAKLA:
https://deprem.saglik.gov.tr/depo/deprem/Deprem_Bolgesi_icin_Uyuz_Rehberi-Subat.pdf
