Bir taraftan pandemi devam ederken; Bu ay küresel Kuş gribi salgınına, salmonella bulaşmış çikolatalara , çocuklar arasında nedeni bilinmeyen şiddetli hepatitlere , Orta Afrika’daki Ebola salgınına, Mozambik’te 30 yıl aradan sonra ilk çocuk felci vakasına ve şimdi de küresel bir maymun çiçeği salgını.
Maymun çiçeği insanlar arasında kolayca yayılma eğilimi göstermez ve hastalık genellikle hafiftir.
Semptomlar arasında ateş, ağrılar ve daha sonra kabarcıklara dönüşen kabarık lekeler bulunur. Çoğu insan için 2 ila 4 hafta içinde temizlenir.
Covid’den farklı olarak, maymun çiçeği, enfekte olmuş biriyle yakın fiziksel temas yoluyla bulaşır ve yayılmayı sınırlamaya yardımcı olmak için kullanılabilecek araçlarımız (çiçek hastalığı aşısı gibi) vardır.
Salgın nasıl başladı?
Bu ayın başlarında İngiltere, Nijerya’ya seyahat ederken enfekte olan bir endeks vakası bildirdi. Bundan kısa bir süre sonra, Birleşik Krallık’ta sekiz vaka daha tespit edildi. Salgın, yalnızca olağandışı derecede fazla sayıda vaka nedeniyle değil, aynı zamanda bazı vakaların seyahat geçmişinin olmaması ve iki salgının birbirinden yüzlerce mil uzakta olması nedeniyle endişe verici hale geldi. Bu, tespit edilmemiş topluluk iletimi olduğu ve muhtemelen küresel düzeyde daha fazla vaka olasılığının yüksek olduğu anlamına geliyordu.
Hastaların çoğunluğu erkek, genç ve klasik deri lezyonları ile başvuruyor. Elimizdeki bilgilere göre %36’sı hastaneye kaldırılıyor.
Avrupa’daki birçok ülke, Avustralya ve ABD artan sayıda maymun çiçeği vakası bildirdi.
Vaka sayıları her geçen gün başta Avrupa olmak üzere artıyor.
DSÖ neden acil durum ilan etmedi?
Dünya Sağlık Örgütü 25 Haziran toplantısında Maymun Çiçeğiyle ilgili Acil Halk Sağlığı Durumu (PHEIC) ilan edilmesine gerek olmadığına karar verdi.
PHEIC kararı 3 kritere göre verilir:
1-Olağandışı ve beklenmedik mi?
2-Sınır ötesi bulaşma potansiyeli var mı?
3-Koordineli bir uluslararası müdahale gerektiriyor mu?
PHEIC mekanizmasının 2005’te başlamasından bu yana, 6 kez bir PHEIC ilan edildi:
1-H1N1 (2009),
2-Batı Afrika’da Ebola (2013-2015),
3-Kongo Cumhuriyetindeki Ebola (2018-2020),
4-Polio (2014’ten günümüze),
5-Zika (2016 )
6-COVID-19 (2020-günümüz).
Maymun çiçeği nedir?
Maymun çiçeği hastalığı endemik bir hastalık. İlk olarak 1958’de maymunda bulunan virüs, insanlar arasında ilk defa 1970’te Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde kayıtlara geçti. Kısa zamanda 11 Afrika ülkesine sıçrayan virüs, Afrika’nın dışında ilk olarak 2003’te ABD’de yayıldı. Daha sonra 2018’de İngiltere ve İsrail, 2019’da Singapur ve 2021’de ABD’de, Afrika’ya seyahat eden bazı kişilerde maymun çiçeği virüsüne rastlandı. Şimdiye kadar en çok Afrika’da etkili olan virüs, 2017’de Nijerya’da en büyük salgına yol açarken ülkede 200 kişi virüse yakalandı ve vakaların yüzde 3’ü hayatını kaybetti.
Monkeypox, hayvanlardan insanlara hastalık bulaştıran zoonotik bir virüstür . Vakalar tipik olarak, virüsü taşıyan hayvanların yaşadığı tropik yağmur ormanlarının yakınında meydana gelir.
Maymun çiçeği virüsü, ortopoks virüsü ailesinin bir üyesidir yani çiçek virüsünün kuzeni sayılır. Çift sarmallı DNA virüsüdür. Ayrıca iki farklı genetik suşu vardır; Orta Afrika (Kongo Havzası) kanadı ve Batı Afrika kanadı. Kongo Havzası kanadının daha kolay yayıldığı ve daha şiddetli semptomlara neden olduğu bilinmektedir.
Virüsün Kongo türünün yüzde 10’a kadar ölüm riski bulunurken Batı Afrika türünün ise yüzde 1 ölüm oranına sahip olduğu biliniyor. Şu an dünyada yayılan ise Batı Afrika türü.
Monkeypox doğal olarak Afrika’da, özellikle batı ve orta Afrika ülkelerinde görülür. ABD’deki vakalar nadirdir ve hastalığın daha yaygın olduğu yerlerden uluslararası seyahatlerle ilişkilidir.
Semptomlar neler?
Semptomlar; baş ağrısı, deri döküntüsü, ateş, vücut ağrıları, titreme, şişmiş lenf düğümleri ve halsizlik. Çiçek hastalığına benzer semptomlar üretir, ancak daha hafiftir.
Virüse yakalanan kişiler, yüzde ve vücutta kızarıklıklar ve cilt lezyonları oluşmadan önce başlangıçta ateşi çıkar. Virüs daha sonra etkilenen bölgelere dokunularak veya öksürük ve hapşırıkla atılan damlacıklar yoluyla bulaşabilir.
Yeni bir çalışmada , Hollandalı araştırmacılar devam eden salgında ortalama maymun çiçeği kuluçka süresinin 8,5 gün olduğununu buldular.
Kuluçka dönemi, virüsün bulaşmasından semptomların başlamasına kadar geçen süredir ve bir kişinin en bulaşıcı olduğu zaman hakkında ipuçları verebilir. CDC , ” Bu dönemde bir kişi bulaşıcı değildir” diyor. Kuluçka süresini 7 ila 14 gün olarak belirler ancak 5 ila 21 gün arasında değişebileceğini söyler. Dünya Sağlık Örgütü , 6 ila 13 günün tipik olduğunu söylüyor.
Birisi enfekte olduğunda 2-4 hafta boyunca hasta olabilir. Enfeksiyon dönemi iki döneme ayrılır :
- İstila dönemi (0-5 gün): İnsanlar tipik olarak grip benzeri semptomlar (ateş ve vücut ağrıları) ve şişmiş lenf düğümleri.
- Döküntü dönemi (1-3 gün ateş): Tipik olarak yüzde belirgin bir döküntü başlar ve daha sonra ekstremitelere doğru hareket eder. Maymun çiçeğinin belirgin bir işareti aşağıdaki görseldeki gibi veziküllerdir.
Kaynak burada .
Şiddetli vakalar, altta yatan bağışıklık yetersizliği olan kişiler ve küçük çocuklar arasında daha yaygındır. Son zamanlarda, ölüm oranının %3-6 olduğu tespit edilmiştir.
Nasıl bulaşır?
Doğal rezervuar hayvanını bilmiyoruz (yani, virüsün “ev” dediği yer), ancak kemirgenlerin ve küçük memelilerin virüsü barındırabileceğini ve çizikler, ısırıklar veya vahşi oyun yoluyla insanlara bulaştırabileceğini biliyoruz. Bir insana bulaştıktan sonra, birkaç yoldan diğer insanlara bulaşabilir:
- Uzun süreli yüz yüze temastan kaynaklanan solunum damlacıkları ve aerosoller;
- Vücut sıvıları veya maymun çiçeği lezyonları ile temas;
- Giysi veya yatak takımı gibi sıvı veya yaralarla kontamine olmuş nesnelerle dolaylı temas.
Genel olarak, çiçek virüsleri hastalık başlangıcından önce nadiren bulaşır, bu da çok az asemptomatik yayılma olduğu anlamına gelir. İnsan maymun çiçeğinin ayırt edici semptomları, onun kontrol altına alınmasına büyük ölçüde yardımcı olur.
Monkeypox’u yakalamak diğer bazı enfeksiyonlardan daha zordur.
Hastalığı taşıyan biriyle yakın ve genellikle uzun süreli fiziksel temas gerektirir.
Birleşik Krallık ve Kanada’daki son maymun çiçeği vakalarının çoğu, erkeklerle seks yapan erkeklerde sağlık kliniklerinde cinsel sağlık hizmetlerine katılanlar arasında bildirilmiştir. Ancak burada hastalığın sadece cinsel yolla bulaşmadığını vurgulamamız gerekir.
Tarihsel olarak, Maymun Çiçeği şişmiş lenf düğümleri ve ateş ile başlar ve ardından 3-5 gün sonra bir döküntü ortaya çıkar. Şimdi, bazıları özellikle genital bölgede cilt lezyonları ile başvuruyor, ardından ateşi var (veya hiç ateşi yok).
Diğer taraftan bilim insanları ABD’de ‘kalıcı olarak yerleşik’ cinsel yolla bulaşan bir enfeksiyon (CYBE) haline gelebileceğini çünkü erken semptomlarının gözden kaçırılmasının kolay olabileceği konusunda uyardı.
Avrupa’da hastaların %99,4’ü erkek ve %98,4’ü erkeklerle seks yapan erkeklerdir. İngiltere’de bugüne kadar görülen 810 maymun çiçeği vakasının beşi kadınlarda. Ayrıntılı bir anketi tamamlayan hastalar arasında, enfekte olanların %96’sı gey, biseksüel veya diğer erkeklerle seks yapan erkeklerdi. ABD’deki 300 vakanın 295’i erkeklerden oluşuyor.
Hamile kadınlar, çocuklar ve bağışıklığı baskılanmış kişiler risk altında.
En fazla vaka tespit eden İspanya’da, enfeksiyonlar isimsiz tek bir ‘sauna’ ile bağlantılı ve genç gey ve biseksüel erkekler arasında bulunuyor. Ülkede sauna, hamamdan ziyade başka erkeklerle seks yapan erkeklerin seks için buluştuğu yer için kullanılan bir argodur.
Monkeypox hastaları, semptomları olduğu sürece, tipik olarak bir döküntü veya virüsü bulaştırabilen deri lezyonları olduğu sürece bulaşıcıdır. Yani hastalar ortalama 4 hafta boyunca virüsü bulaştırabilir.
Menide bulunan Monkeypox DNA’sı
İtalya’daki araştırmacılar , hastalardan alınan meni örneklerinde maymun çiçeği DNA’sı tespit ederek, mevcut salgında cinsel yolla bulaşmanın rol oynayabileceğine dair daha fazla kanıt sunuyor.
Mevcut düşünce, yakın temas da dahil olmak üzere yakın temasın bulaşmayı tetiklediğini öne sürüyor, ancak Spallanzani Enstitüsü’ndeki araştırmacılar, dört hastanın semen örneklerinde virüs DNA’sının parçalarının bulunduğunu söyledi. Daha sonraki testler, meni örneklerinde bulunan virüsün bulaşıcı olma ve başka bir kişide çoğalma yeteneğine sahip olduğunu gösterdi.
Virüs mutasyon geçirdi mi?
Normalde DNA virüslerinde çok fazla mutasyon görülmez. Önceki araştırmalar, maymun çiçeği gibi DNA virüslerinin bir yılda tipik olarak yalnızca bir veya iki kez mutasyona uğradığını da göstermiştir.
Ancak şu anda Avrupa’da yayılan virüsle ilgili Nature Medicine’de yapılan bir araştırmaya göre, 2018-19 Nijerya salgınına neden olan ve beklenenden çok daha fazla mutasyona (12 kat daha fazla) sahip olan bir maymun çiçeği virüsü ile karşı karşıyayız.
Çalışma, Avrupa, Kuzey Amerika ve bu yıla kadar virüsü hiç görmemiş diğer bölgelerde 3.000’den fazla maymun çiçeği vakasının arkasındaki mevcut suşu genetik olarak sıralayan ilk kurum olan Lizbon’daki Portekiz Ulusal Sağlık Enstitüsü’nden geliyor.
Araştırmacılar, virüsteki ani hızlanan mutasyon oranının, virüsün insanları enfekte etmek için yeni bir yol geliştirdiğinin bir işareti olabileceğini öne sürüyorlar
Çiçek hastalığı ve maymun hastalığı aşıları
Biyoterörizm hazırlığı sayesindedir çok ülkede çiçek aşısı stoğu var. Çiçek hastalığı aşıları, özellikle aşı yeniyse, maymun çiçeği üzerinde çalışır. Amerikan hastalıkları Önleme Merkezi (CDC), çiçek aşısının maymun çiçeği hastalığını önlemede %85 etkili olduğunu bildirmektedir. Kişi aşıyı ne kadar erken alırsa o kadar etkili olur. Aynı şekilde, temas sonrası aşılama, doğrulanmış vakalar ve temaslılar (sağlık çalışanları gibi) için faydalıdır. Bir kişinin doğrulanmış bir teması varsa, hastalığı önlemek için çiçek hastalığı aşısı maruziyetten sonraki dört gün içinde verilebilir (ve verilmelidir). Aşı 4 ila 14 gün arasında verilirse semptomları azaltabilir, ancak tamamen önleyemez.
Çiçek aşısı tüm dünyada 1980-83 yıllarından sonra yapılmadı. Çiçek hastalığı aşısının %85 koruma sağladığı biliniyor. Yani 40-50 yaşın altındakiler risk altında. Ancak önceki çiçek aşısının sağladığı korumanın da azaldığını unutmamak gerekir.
Bu arada İngiltere’Nin çiçek aşısı siparişi verdiğini de buradan hatırlatalım.
Diğer taraftan maymun çiçeği ve çiçek hastalığına karşı 2019 yılında FDA tarafından onaylanmış bir aşı var ve ABD şu an riskli gruplara bu aşıdan dağıtıyor. JYNNEOS aşısı, çiçek hastalığı veya maymun çiçeği enfeksiyonu için yüksek risk altında olduğu belirlenen 18 yaş ve üstü yetişkinlerde çiçek hastalığı ve maymun çiçeği hastalığının önlenmesi için endikedir. Jynneos aşısı için dört hafta arayla iki doz gerekiyor. Bununla birlikte, aşının insanları maymun çiçeği hastalığından ne kadar koruduğu bilinmemektedir.
CDC, maymun çiçeği ve çiçek aşıları maruziyet tarihinden itibaren dört gün içinde verildiğinde, hastalığın başlamasını önleyebileceğini ve maruziyetten iki hafta sonraya kadar verilirse semptomları azaltabileceğini söylüyor.
Dünyada ne kadar Çiçek aşısı stoğu var?
DSÖ, çiçek hastalığını 1980’de eradike edilmiş bir hastalık yani dünyada ortadan kalkmış bir hastalık olarak sınıflandırdı, ancak virüsün bir biyolojik silah olarak kullanılabileceğine dair uzun süredir devam eden endişeler var ve bu da ülkeleri aşı stoklamaya yönlendiriyor.
DSÖ, eradikasyon programının son yıllarından kalma İsviçre merkezinde 2,4 milyon doz çiçek aşısı bulunduruyor. DSÖ’nün ayrıca üye ülkelere 31 milyondan fazla ek doz için taahhütü bulunuyor.
CDC, ABD’nin 100 milyon doz çiçek hastalığı aşısı ACAM2000’e sahip olduğunu söylüyor
İlaç var mı?
Tecovirimat (TPOXX), hem oral hem de IV ilaç olarak ABD’de çiçek hastalığı tedavisi için ve Avrupa’da sığır çiçeği, maymun çiçeği ve çiçek hastalığı tedavisi için oral formda onaylanmıştır. FDA ayrıca çiçek hastalığını tedavi etmek için 2021’de brincidofovir’i (Tembexa) onayladı. Bu ilaçlar yaygın olarak bulunmuyor.
Nelere dikkat edilmeli?
Son 30 gün içinde maymun çiçeği vakaları bildiren ülkelere seyahat eden ve maymun çiçeği olduğu doğrulanan veya şüphelenilen bir kişiyle temas halinde olan kişilerin dikkatli olması.
Pandemi yapar mı?
Tespit edilen vakaların çoğu, virüsün endemik olduğu Batı Afrika’da seyahatle bağlantılı değil, bu da batı ülkelerinde yayıldığını gösteriyor.
ABD’de 2003 yılındaki bir salgın sırasında, vakaların %26’sı hastaneye kaldırıldı ve %15’inde ciddi hastalık vardı, ancak hiçbiri ölmedi.
Endişelenmemiz gerekip gerekmediğini söylemek için çok erken, ancak mevcut salgının COVID-19 pandemisine yakın olmayacağından eminiz. Bir sonraki salgının hemen köşede olduğu biliyoruz. Bakalım tüm dünya olarak salgından ne kadar ders aldık?
Neden şimdi?
Şimdi neden bu kadar çok vaka olduğunu kimse bilmiyor, ancak üç ana fikir var.
- Virüs farklı: Bilim adamları, maymun çiçeğinin daha kolay yayılmasını sağlayabilecek mutasyonlar arıyorlar. Ancak erken veriler virüste bir değişiklik bulamadı.
- Daha az bağışıklık: Çiçek hastalığı aşısı, hastalığı ortadan kaldırmak için dünya çapında kullanıldı. Aynı zamanda maymun çiçeği hastalığına karşı da korur, ancak 50 yaşın altındaki neredeyse hiç kimsede yoktur. Peki şimdi daha savunmasız mıyız?
- Virüsün şansı yaver gitti: Aynı eski virüs kendini doğru yerde mi buldu – bir festival gibi – ya da kolayca yayılabileceği bir grup insan mı?
Şu anda, son seçenek en olası olarak görülüyor.
