Yeni bir çalışmada, araştırmacılar, fast food yiyenlerin vücutlarında daha fazla fitalat olduğunu buldular. Araştırmacılar bu tespiti gönüllülerin idrar örneklerine bakarak yaptıkları önceki çalışmalara dayandılar. Fast food ve fitalat seviyeleri arasındaki bağlantı hakkında daha fazla bilgi edinmek için araştırmacılar, Teksas, San Antonio’da ve çevresinde altı fast food restoranını ziyaret etti ve test örnekleri olarak kullanılmak üzere 64 gıda maddesi topladı . Aynı işyerlerinde yemek hazırlayanların kullandığı plastik eldivenlerden de örneklem olarak aldılar.
Gıda örneklerini inceleyen araştırmacılar, örneklerin %81’inde DnBP(Di-n-butil fitalat) ve %70’inde DEHP (Di-2-etilhekzil fitalat) buldular. Ayrıca, en yüksek fitalat konsantrasyonuna sahip yiyeceklerin çizburger veya burrito gibi et bazlı olduğunu da belirtmişlerdir. Ekip ayrıca, topladıkları örneklerin çoğunda fitalatların yerini almaya başlayan kimyasallar olan DINCH, DEHT ve DEHA da buldu.
Fitalatlar nedir?
Genel olarak fitalatlar, plastik üretmek için kullanılan sentetik kimyasallardır. Plastiğin daha esnek ve kırılması daha zor hale gelmesine yardımcı olurlar.
Gıdaların fitalatlarla bulaşması, çiftlik ve tarla gibi üretimin birincil kısımlarında değil, çoğunlukla işleme ve paketleme gibi ileri aşmalarında gerçekleşmektedir. Özellikle plastik ambalaj materyallerinden gıdalara fitalat birikimi olmaktadır.
Gıda hazırlama sırasında kullanılan eldivenlerden de fitalat geçişi olduğu bilinilmektedir. Süt, tereyağı ve et gibi lipofilik karakterli gıdaların DEHP, DBP ve DiBP gibi bazı fitalatlar için ana maruziyet kaynağı olduğu bildirilmektedir.
Gıdalarda fitalat düzeyini etkileyen faktörler arasında üretim teknolojileri, depolama süreleri (ambalaj materyali ile temas süresi), saklama sıcaklıkları, ürünün yağ içeriği ve gıdalarda kullanılan ambalaj malzemesinin türü yer almaktadır.
Fitalatların sağlığa etkileri:
Fitalatlar ve insan sağlığına ilişkin endişeler 2000’li yıllarda artmış, bu bileşiklerin endokrin bozucu etkilerinin olduğu ortaya konmaya başlanmıştır.
Erkeklerde, düşük sperm sayısına, fertilitede azalmalara ve testiküler değişimlere, dişilerde özellikle gebelikte, düşük doğum ağırlığı ve malformasyona neden olduğu tespit edilmiştir. Çocukluk döneminde de fitalat maruziyeti sonucu erken cinsel gelişimin oluşabileceğini bildiren çalışmalar mevcuttur.
Diğer araştırmalar, yüksek düzeyde fitalatlara maruz kalan annelerden doğan çocukların daha düşük IQ’ya ve daha zayıf sosyal iletişim gelişimine sahip olabileceğini ve bu çocukların DEHB ve davranış sorunları geliştirme olasılığının daha yüksek olduğunu bulmuştur
Bazı tip fitalatların kanserojenik özellikler gösterdiği, metabolize edilmelerinde önemli organlar olan karaciğer ve böbrek üzerine olumsuz etkilerinin olduğu ortaya konmuştur. International Agency for Research on Cancer (IARC)’a göre de DEHP, 2B grubunda yer alarak, muhtemel kanserojen olarak sınıflandırılmıştır. Fitalatların plasentayı da geçebildiği bilinmektedir.
Bir üründe fitalat olup olmadığını nasıl anlarım?
Hangi ürünlerin yüksek düzeyde fitalat içerdiğini bulmak zordur. Fitalatlar çoğu zaman ürünlerde parfümün ana maddesidir ve hukuken etiketlere yazılma zorunluluğu yoktur.
Kaynaklar:
Turkiye Klinikleri J Food Hyg Technol-Special Topics 2017;3(3):231-5
