Uzun Kovid hakkında teşhis ve tedavi bilgileri sürekli güncellenecek….
TANIM
COVID-19 hastalığı genellikle birkaç gün ile birkaç hafta içinde iyileşir, bu nedenle enfeksiyondan en az dört hafta sonra COVID semptomlarının devam etmesi Uzun COVID hastalığının başlangıcı olarak kabul edilir.
Uzun Covid, ilk hastalıktan sonra haftalar veya aylarca devam eden Covid-19’un etkilerini tanımlayan bir terimdir.
Uzun süreli COVID, nefes darlığı, yorgunluk, ateş, baş ağrıları, “beyin sisi” ve diğer nörolojik problemler dahil olmak üzere geniş kapsamlı semptomlarla kendini gösterir. Bu tür semptomlar, ilk COVID-19 teşhisinden sonra aylarca veya daha uzun sürebilir.
Uzun süreli COVID yeni ortaya çıkan bir durum olduğundan biyolojik temeli tam olarak anlaşılamamıştır.
Uzun Kovid için 3 sebep!
Koronavirüs, akut enfeksiyon geçtikten sonra bile vücutta inatla kalıcı olarak insanlara zarar vermeye devam ediyor.
Özellikle sinirlerde ve diğer dokularda kalıcılık kabiliyetine sahip bir virüsten bahsediyoruz.
Uzun Kovidin 3 sebebi olduğu düşünülüyor: küçük pıhtılar, kalıcı virüs veya bağışıklık anormallikleri. Bu özelliklerden biri veya birkaçı birilikte olabilir. Örneğin, kalan virüs dolaşım sistemine saldırabilir, kan pıhtılarını veya kronik iltihabı tetikleyebilir.
1-Küçük kan pıhtıları
Küçük pıhtılar olduğu için çoğu farkedilemiyor. kan tahlili ve akciğerlerinin röntgeni gibi diğer tıbbi testler büyük ölçüde normal çıkıyor.
Kalıcı mikro pıhtı teorisi, 2021 yazında, Güney Afrika’daki Stellenbosch Üniversitesi’nde fizyolog olan Resia Pretorius ve meslektaşları Cardiovasküler Diabetology’de bu tür pıhtıların Uzun Covid hastalarının kanında olabileceğini bildirdiğinde daha fazla güvenilirlik kazandı.
Mikropıhtıların birçok kronik semptomu açıkladığından şüpheleniliyor. Long Covid hastalarının en az %70’inin solunum sorunları olduğunu ve en az %30’unun otonom sinir sistemindeki anormalliklerin kalp atış hızını, solunumu ve sindirim işlevini bozduğu disotonomiden muzdarip olduğunu tahmin ediliyor. Birçoğu yorgunluktan ve genellikle “beyin sisi” denilen şeyden muzdariptir. Beyindeki küçük pıhtılar bilişsel sorunları açıklayabilir; veya pıhtılar küçük lifli sinir hücrelerini öldürebilir ve disotonomiye neden olabilir. Ancak mikro pıhtıların Uzun Covid semptomlarına neden olduğuna dair sağlam kanıtlar hala eksik.
2-Kalıcı virüs
Kalan virüsün Uzun bir Covid suçlusu olabileceği fikri, kısmen dikkatini çeken bir otopsi çalışması sayesinde 2021’in sonlarında netleşti.
ABD Ulusal Sağlık Enstitülerinden araştırmacılar, bir ön baskıda , enfekte olmuş 44 kişiden doku analizlerini açıkladılar . Çoğu COVID-19’dan öldü, ancak beşi hafif veya hatta asemptomatik enfeksiyon geçirdi ve başka bir şeye yenik düştü. 44’ü de beyin, kas, bağırsak ve akciğerler de dahil olmak üzere vücutlarında hala viral RNA barındırıyordu. Birçok organda da virüsün kopyalandığına dair kanıtlar vardı.
Anahtar soru, uzun süreli virüsün Uzun Covid hastalarında hastalığa yol açıp açmadığıdır.
3-Bağışıklık sistemi anormalikleri
COVID-19 hastalarında, koronavirüs saldırısı tarafından canlandırılan ve istikrarsızlaştırılan bir bağışıklık sistemi olduğu düşünülüyor.
Bunu test etmek için, enfeksiyondan en az 3 ay sonra yorgunluk veya diğer karakteristik semptomları olan 31 Long Covid hastasından kan toplandı ve düzinelerce bağışıklık belirteci analiz edildi. Ocak ayında Nature Immunology’de yayınlanan makaleye göre , esasen Long Covid hastalarının sürekli yüksek alarmda bir bağışıklık sistemi vardı .
Uzun süreli Covid’den kurtulmak ne kadar sürer?
Hala hastalığın ne kadar sürdüğünü bilmiyoruz ve bu kişiden kişiye değişiyor. Kalıcı etkilerin yalnızca Covid-19’a özgü olmadığını bilmemiz gerekir yani diğer viral hastalıkların da kalıcı etkileri olabilir. Yapılan bir çalışma Uzun Covid’in 5 ay veya daha uzun sürmesinin yaygın olduğunugösteriyor.
Bilinen en Uzun Covid enfeksiyonu 505 gün olarak tanımlandı, yani 505 gündenden sonra da hastada semptomlar devam ediyordu.
SIKLIK VE SEMPTOMLAR
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre araştırmalar, insanların yaklaşık %10 ila %20’sinin COVID-19’dan orta veya uzun vadeli sorunlar yaşadığını gösteriyor.
Yeni bir çalışmada ise COVID ile enfekte olan kişilerin %23’ünün Uzun Kovid yaşadığını ortaya koyuyor.
COVID sonrası semptom yaşayan kişiler en yaygın olarak şunları bildirir:
Genel semptomlar
- Günlük yaşamı zorlaştıran yorgunluk veya halsizlik
- Fiziksel veya zihinsel çabadan sonra kötüleşen belirtiler (“egzersiz sonrası halsizlik” olarak da bilinir)
- Ateş
Solunum ve kalp semptomları
- Nefes almada zorluk veya nefes darlığı
- Öksürük
- Göğüs ağrısı
- Nabız artışı (kalp çarpıntısı olarak da bilinir)
Nörolojik semptomlar
- Düşünme veya konsantre olma zorluğu (bazen “beyin sisi” olarak anılır)
- Baş ağrısı
- Uyku sorunları
- Ayağa kalktığınızda baş dönmesi
- Koku veya tat değişikliği
- Depresyon veya anksiyete
Sindirim semptomları
- İshal
- Karın ağrısı
Diğer semptomlar
- Eklem veya kas ağrısı
- Döküntü
- Saç dökülmesi
- Adet düzeninde değişiklikler
En çok hangi uzun süreli Covid belirtileri görülüyor?
En sık görülen Uzun Covid semptomları şunlar:
- yorgunluk (%51)
- koku kaybı (%37)
- nefes darlığı (%36)
- konsantrasyon güçlüğü (%28)
Çin’de yapılan bir araştırmada COVID-19 enfeksiyonundan iki yıl sonra, hastanelere başvuran hastaların yarısında hala en az bir semptom olduğu tespit edildi. İlk hastalandıktan 6 ay sonra, hastaların %68’i en az 1 uzun süreli COVID semptomu yaşıyordu. Enfeksiyondan 2 yıl sonra, semptom raporları %55’e düştü. Yorgunluk veya kas güçsüzlüğü en sık bildirilen semptomlardı. İlk hastalıklarının ciddiyeti ne olursa olsun, katılımcıların %89’u 2 yıl sonra orijinal işlerine dönmüştü.
HANGİ HASTALIKLAR ARTAR
Bazı insanlar, özellikle şiddetli COVID-19 olanlar, COVID-19 hastalığından sonra haftalar veya aylar süren semptomlarla birlikte çoklu organ etkileri veya otoimmün durumlar yaşarlar. Çoklu organ etkileri, kalp, akciğer, böbrek, deri ve beyin dahil olmak üzere birçok vücut sistemini içerebilir. Bu etkilerin bir sonucu olarak, COVID-19 olan kişilerin diyabet, kalp rahatsızlıkları veya nörolojik rahatsızlıklar gibi yeni sağlık durumları geliştirme olasılığı, COVID-19 olmayan kişilere kıyasla daha yüksek olabilir.
ABD’de 27 milyondan fazla insan üzerinde yapılan bir araştırmaya göre, COVID-19 teşhisi konan kişilerin Tip 1 diyabet geliştirme riski %42 daha yüksek bulundu.
KİMLERDE DAHA SIK GÖRÜLÜR?
Araştırmacılar, hangi kişilerin veya insan gruplarının COVID sonrası koşullara sahip olma olasılığının daha yüksek olduğunu ve nedenini anlamak için çalışıyor. Araştırmalar, bazı insan gruplarının COVID sonrası koşullardan daha fazla etkilenebileceğini göstermiştir. Şu ana kadar bu konuda bilinenler şunlar;
- Daha şiddetli COVID-19 hastalığı yaşayanlar, özellikle hastaneye kaldırılan veya yoğun bakıma ihtiyacı olanlar.
- Obezitesi olanlar
- COVID-19’dan önce altta yatan sağlık sorunları olan kişiler.
- COVID-19 aşısı olmayan kişiler.
- COVID-19 hastalığı sırasında veya sonrasında çoklu sistem inflamatuar sendromu (MIS) yaşayan kişiler.
- Irksal veya etnik azınlık gruplarından kişiler ve engelli kişiler de dahil olmak üzere sağlık eşitsizliklerinden etkilenen bazı insanlar.
Başka bir araştırmada Uzun COVID olma riskinin artmasıyla bağlantılı 4 faktör belirlendi:
- Tip2 diyabeti olanlar
- Çoğu insanda bulunan ancak birçok insanda uykuda kalan bir virüs olan Epstein-Barr Virüsünün yeniden etkinleştirilmesi
- Enfeksiyonun erken dönemlerinde kandaki koronavirüs RNA seviyesi, yani viral yük
- Lupus ve romatoid artrit gibi otoimmün hastalıklarda olduğu gibi vücuttaki dokulara yanlışlıkla saldıran belirli otoantikorların varlığı
Bir araştırmada Uzun COVID-19 hastalarında kadınların erkeklerden daha fazla semptom yaşadığını buldu. Kadınların nefes darlığı, yorgunluk, göğüs ağrısı ve çarpıntı gibi kalıcı semptomlar yaşaması erkeklerden daha fazlaydı. Kas ağrısı, öksürük ve uyku bozukluğu ise iki cinsiyette de aynıydı.
PIHTIŞAMA BOZUKLUĞU
Uzun süreli COVID’li kişilerde anormal kan pıhtılaşma testleri ile azalmış egzersiz kapasitesi arasında bir ilişki olduğunu bildiren ilk çalışma yayımlandı.
Araştırmacılar , vücuttaki iki proteinin nispi seviyelerini değerlendirerek anormal kan pıhtılaşma belirteçlerini ölçtüler. Kan pıhtılaşmasında önemli bir protein olan Von Willebrand faktörünün (VWF), kan damarlarını tıkamasını önlemek için VWF’yi kesen veya ekleyen bir protein olan ADAMTS13’e oranını artmış olarak buldular. Bu da onların Uzun COVİD olan kişilerde kan pıhtısı geliştirme riskiyle karşı karşıya kalabilecekleri anlamına geliyor.
UZUN KOVİDDE KALP SORUNLARI:
COVID-19 ile kalpte gördüğümüz etkiler, diğer virüslerde gördüğümüzden daha fazla.
İnsanların en ciddi şekilde hasta olduğu bir enfeksiyonun akut aşamasında, koronavirüs, hastaların yaklaşık yüzde 1 ila 3’ünde kalp kası iltihabı olan miyokardit ile ilişkilendirilmiştir.
Belçika’dan araştırmacılar, kalp veya akciğer hastalığı öyküsü olmayan ve COVID-19 ile hastaneye kaldırılan kişilerin üçte birinden fazlasının hastaneden taburcu olduktan bir yıl sonra nefes darlığı çekmeye devam ettiğini bildirdi.
Analizleri , anormal kalp fonksiyonunun bağımsız olarak dispne olarak bilinen kalıcı nefes darlığı ile ilişkili olduğunu gösterdi .
Uzun süreli COVID’li kişilerde kalp sorunları yaygındır.
Kalp problemlerinin hastalık azaldıktan sonra uzun süre devam edebileceğini, ancak kendi başlarına da düzelebileceklerini söylediler.
Nature Medicine’de Şubat 20222’de yayınlanan bir araştırma , COVID-19 enfeksiyonundan bir yıl sonra kalp sorunları riskinin olduğu sonucuna varmıştır.
Bu kalp sorunları, düzensiz kalp atışlarını, kalp yetmezliğini (kalbin düzgün şekilde pompalayamamasını), koroner hastalığı (kan akışını sınırlayan atardamarlarda birikim), kalp krizlerini ve daha fazlasını içerir.
Araştırmacılar önceden var olan koşullara göre ayar yaptı ve bir yıl sonra COVID-19’u olanların bir tür kardiyovasküler sorun yaşama olasılığının %63 daha fazla olduğunu ve bunun 1000 kişi başına yaklaşık 45 ek vakayla sonuçlandığını buldu.
Ciddi COVID-19’u olmayan kişilerde bile riskler yükseldi. Uzun süreli semptomlarla gördüğümüz birçok hastada hafif hastalık vardı ve evde tedavi edildi.
Nature Medicine çalışması ayrıca, COVID-19’dan kurtulanlar arasında bir yılda %52’lik bir inme riski veya 1.000 kişi başına yaklaşık dört ekstra inme buldu.
TAT VE KOKU KAYBI
Koku ve tat alma duyuları birbiriyle ilişkilidir ve koronavirüs burundaki hücreleri etkileyebileceğinden, COVID-19’a sahip olmak koku veya tat alma duyusunda değişikliğe veya kaybolmaya neden olabilir. İnsanlar COVID-19’a yakalanmadan önce ve hastalandıktan sonra koku veya tat alma duyularını tamamen kaybedebilir veya tanıdık şeylerin kötü, garip veya farklı koktuğunu veya tadının farklı olduğunu görebilirler.
Bu semptomlardan birine veya her ikisine sahip olan COVID-19’lu kişilerin yaklaşık dörtte biri için sorun birkaç hafta içinde çözülür. Ancak çoğu için bu semptomlar devam eder. Hayatı tehdit edici olmasa da, bu duyuların uzun süreli bozulması yıkıcı olabilir ve iştahsızlık, endişe ve depresyona yol açabilir. Bazı araştırmalar, bu kişilerin bir yıl içinde koku alma duyularında iyileşme görme ihtimalinin %60 ila %80 olduğunu gösteriyor.
UZUN KOVİD ve KRONİK YORGUNLUK
Kronik yorgunluk, uzun süreli COVID olanlar arasında en sık bildirilen semptomlardan biri.
56 ülkede COVID-19 olan ve 28 günden uzun süren semptomları olan 3.000’den fazla kişiden bilgi toplandı ve kronik yorgunluk sendromu ve uzun kovid arasında benzerlikler kaydetti.
SIK SORULAN SORULARIN CEVAPLARI
Covid sonrası sırt ağrısı olması normal mi?
Covid-19 sırasında veya sonrasında vücudun herhangi bir yerinde eklem ve kas sorunları ortaya çıkabilirken, sırt sorunları en sık görülenler arasında yer alıyor. Covid-19’a yakalanmadan önce zaman zaman sırt ağrınız olmuş olabilir ve hastayken daha az aktif olsaydınız, bu eklem veya kas problemlerinin geri gelmesine veya daha da kötüleşmesine neden olabilirdi. Kendinizi iyi hissetmiyorsanız, eklem sertliği ve kas zayıflığı da daha da kötüleşebilir.
Covid-19’a yakalandıktan sonraki haftalarda, bazı kişilerde sırt ağrısı yada karıncalanma olur. İyileşmeye devam ettikçe, bu semptomların birçoğu da iyileşebilir. Yapabileceğinizi düşündüğünüz normal günlük aktivitelerinizin çoğuyla bir dinlenme dengesi hedefleyebilir ve ayrıca esneme veya yoga gibi gücünüzü ve esnekliğinizi geliştirmek için egzersiz yapabilirsiniz.
Uzun süreli Covid bulaşıcı mıdır?
Uzun Covid bulaşıcı değildir. Uzun süreli Covid semptomlarına, vücudunuzun virüse tepkisinin ilk hastalığın ötesinde devam etmesi neden olur.
Uzun süreli Covid’im varsa testim pozitif çıkar mı?
Hayır, uzun süreli Covid semptomlarına sahip olmak testinizin pozitif çıkmasına neden olmaz.
