- Kızamığa yakalanan, aşılanmamış her 5 kişiden yaklaşık 1’i hastaneye kaldırılır.
- Kızamık olan her 20 çocuktan 1’i zatürreye yakalanabilir.
- Kızamık olan yaklaşık 1000 kişiden 1’inde, beyinde nöbetlere yol açabilecek ve çocuğu kalıcı sakatlıklara bırakabilecek bir şişlik olan ensefalit gelişebilir.
- Ve kızamığa yakalanan her 1000 çocuktan yaklaşık 1-3’ü hayatını kaybedebilir.
İşte böyle önemli bir hastalık. Son derece bulaşıcı, ciddi bir viral hastalık. Kızamık aşısının 1963 yılında piyasaya sürülmesinden ve yaygın aşılamadan önce, büyük salgınlar yaklaşık her iki ila üç yılda bir meydana geliyor ve her yıl tahminen 2,6 milyon kişinin ölümüne neden oluyordu.
Güvenli ve uygun maliyetli bir aşının mevcut olmasına rağmen 2021 yılında çoğu beş yaşın altındaki çocuklar olmak üzere tahmini 128.000 kişi kızamıktan ölmüştür.
Kızamığa paramiksovirüs ailesinden bir virüs neden olur ve normalde doğrudan temas ve hava yoluyla geçer. Virüs solunum yollarını enfekte eder, ardından vücuda yayılarak ciddi hastalıklara, komplikasyonlara ve hatta ölüme neden olur.
ŞU AN TÜRKİYE VE DÜNYADA NE OLUYOR?
Kızamık aşılama oranı, tüm dünyada COVID-19 salgınının başlangıcından bu yana istikrarlı bir şekilde azaldı. 2021’de dünya çapında tahmini 9 milyon kızamık vakası ve 128.000 ölüm meydana geldi. 22 ülke büyük ve yıkıcı salgınlar yaşadı. Aşı oranındaki düşüşler, zayıflamış kızamık bağışıklığı ve COVID-19 nedeniyle aşılama faaliyetlerinde devam eden kesintiler ve gecikmelerin yanı sıra 2022’de devam eden büyük salgınlar, kızamığın dünyanın her bölgesinde yakın bir tehdit olduğu anlamına geliyor.
Pandeminin paradoksu, COVID-19’a karşı aşılar rekor sürede geliştirilip tarihteki en büyük aşılama kampanyasında kullanılırken, rutin bağışıklama programlarının kötü bir şekilde kesintiye uğraması ve milyonlarca çocuğun kızamık gibi ölümcül hastalıklara karşı hayat kurtaran aşıları kaçırmasıdır.
DSÖ Başkanı Tedros Adhanom Ghebreyesus
Tüm dünyada en az aşılama oranı
2021’de, 18 ülkede aşılama kampanyalarında COVID-19’a bağlı gecikmeler nedeniyle yaklaşık 61 milyon kızamık aşısı dozu ertelendi veya atlandı. Çocukların yalnızca %81’i bir doz kızamık aşısı, yalnızca %71’i iki doz kızamık içeren aşı dozunu aldı. Kapsam ülkeden ülkeye değişse de, bunlar 2008’den beri ilk kızamık aşısının en düşük aşılama oranı anlamına geliyor.
ABD’de 2019 yılında 1274 Kızamık vakası görüldü. Bu vaka sayısı ABD’de 1992’den beri bildirilen en yüksek vaka sayısı olmuştu. İzleyen yıllarda da yıllık 13 ila 123 arası vakalar görüldü.
Türkiye’de ise son 20 yıllık vaka sayısı aşağıda tabloda gösterilirken son günlerde kızamık vakalarının tekrar arttığı izlenmiştir. Resmi rakamlara göre, 2023 yılının ilk 4 aylık döneminde 1440 kişide kızamık görülürken, 242 kişi kızamık sebebiyle hastaneye yattı. En fazla 1-9 yaş arasındaki çocukların hastaneye yattığı görüldü.
Son olarak ise Sağlık Bakanlığı tüm illere gönderdiği yazıda şunları ifade ediyor:
“Dünya genelinde son yıllarda yaşanan aşı kapsayıcılığındaki düşüşler, zayıflamış kızamık sürveyansı (izleme) ve Covid-19 nedeniyle aşılama faaliyetlerinde meydana gelen kesintiler ve gecikmelerin yanı sıra 2022 ve 2023 yıllarında devam eden vakalar, kızamığın dünyanın her bölgesinde bir tehdit olabileceği anlamına geldiği Dünya Sağlık Örgütü tarafından bildirilmiştir. Ülkemizde de son dönemlerde kızamık vakaları bildirilmektedir. Bu nedenle kızamığa karşı alınabilecek önlemlerin bir kez daha hatırlatılmasına ihtiyaç duyulmuştur.”
Vakaların yüzde 86’sı İstanbul’da
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca 4 Temmuzda yaptığı açıklamada ise, şu an göç nedeniyle birçok ülkede kızamığın arttığına dikkati çekerek, şunları kaydetti:
“Bizde de bölgesel, İstanbul ağırlıklı olmak üzere vakalar var. Vakaların yüzde 86’sı İstanbul’da. Ama dediğim gibi kontrol altında. Mobil sağlık ekiplerimizle takibini yapıyoruz. Vatandaşımızın hızla, eksik veya hiç aşısı yapılmayan çocuğu varsa yaptırmasını özellikle öneriyoruz. Biz 3 doz aşıyı bu dönemde önemsiyoruz. ilk iki doz 9 ve 12. aylarda, üçüncü doz ise 4 yaşında yapılmalı. Aile hekimlerimiz başta olmak üzere mobil ekiplerimizle de yaygın aşılamayı sürdürüyoruz.”
Tablo kaynağı: https://www.klimikdergisi.org/tr/2022/09/28/kizamigin-yeniden-ortaya-cikisi/
Belirtiler ve semptomlar
Kızamığın ilk belirtisi genellikle yüksek ateştir, virüse maruz kaldıktan yaklaşık 10 ila 14 gün sonra başlar ve dört ila yedi gün sürer. İlk aşamada burun akıntısı, öksürük, kırmızı ve sulu gözler ve yanakların içinde küçük beyaz lekeler (koplik lekeleri) gelişebilir. Birkaç gün sonra, genellikle yüzde ve boynun üst kısmında bir döküntü ortaya çıkar. Döküntü yaklaşık üç gün boyunca yayılır, sonunda ellere ve ayaklara ulaşır ve solmadan önce 5-6 gün sürer. Ortalama olarak, döküntü virüse maruz kaldıktan 14 gün sonra ortaya çıkar (7 ila 18 gün aralığında).
Kızamığa bağlı ölümlerin çoğu hastalığa bağlı komplikasyonlardan kaynaklanmaktadır. Ciddi komplikasyonlar beş yaşın altındaki çocuklarda veya 30 yaşın üzerindeki yetişkinlerde daha yaygındır. En ciddi komplikasyonlar arasında körlük, ensefalit (beyinde şişmeye neden olan bir enfeksiyon), şiddetli ishal ve buna bağlı dehidrasyon (susuz kalma), kulak enfeksiyonları veya zatürre gibi şiddetli solunum yolu enfeksiyonları yer almaktadır. Şiddetli kızamık, yetersiz beslenen küçük çocuklarda, özellikle de yetersiz A vitamini olanlarda veya HIV/AIDS veya diğer hastalıklar nedeniyle bağışıklık sistemi zayıflamış olanlarda daha olasıdır.
Kimler risk altında?
Bağışık olmayan herkes (aşılanmamış veya aşılanmış ancak bağışıklık geliştirmemiş) enfekte olabilir. Aşılanmamış küçük çocuklar ve hamile kişiler ciddi kızamık komplikasyonları açısından en yüksek risk altındadır.
Kızamık sadece çocukları ilgilendiren bir hastalık değildir. Ayrıca bu hastalığa yakalanan gebelerde erken doğumlara neden olabilir. Kanser hastaları ve HIV ile enfekte olanlar gibi bağışıklığı baskılanmış kişiler de yüksek risk altındadır.
Kızamık ölümlerinin büyük çoğunluğu, kişi başına düşen gelirin düşük olduğu veya sağlık altyapısının zayıf olduğu ve tüm çocuklara bağışıklık kazandırmakta zorlanan ülkelerde meydana gelmektedir.
Doğal afet ya da çatışma yaşayan ya da atlatan ülkelerde zarar gören sağlık altyapısı ve sağlık hizmetleri rutin aşılamayı sekteye uğratmakta ve yerleşim kamplarındaki aşırı kalabalık enfeksiyon riskini artırmaktadır.
Bulaşma nasıl olur?
Kızamık, enfekte burun veya boğaz salgılarıyla (öksürme veya hapşırma) yakın veya doğrudan temas yoluyla yayılan dünyanın en bulaşıcı hastalıklarından biridir. Kızamık hastalığına yakalanan bir kişi, aşılanmamış yakın temaslılarının 10’da dokuzunu enfekte edebilir.
Virüs havada veya enfekte yüzeylerde iki saate kadar aktif ve bulaşıcı kalır. Enfekte bir kişi tarafından döküntü başlamadan 4 gün öncesinden döküntü başladıktan 4 gün sonrasına kadar bulaşabilir.
Kızamık salgınları, özellikle küçük ve yetersiz beslenen çocuklar arasında ciddi komplikasyonlara ve ölümlere yol açabilir. Kızamığın ortadan kaldırılmasına yakın ülkelerde, diğer ülkelerden ithal edilen vakalar önemli bir enfeksiyon kaynağı olmaya devam etmektedir.
Kızamığı bu kadar bulaşıcı yapan nedir?
Kızamık dünyadaki en bulaşıcı hastalıklardan biridir – bulaşıcı bir bireyle temas eden aşısız insanların %90’ı da enfekte olacaktır. Kızamık virüsü, enfekte bir kişi bir bölgeyi terk ettikten sonra 2 saate kadar havada kalabilir.
Kızamığın bu kadar kolay yayılmasının bir diğer nedeni de uzun kuluçka dönemidir. Enfekte kişilerde, virüsle karşılaştıktan ateşin başlamasına kadar geçen süre ortalama 10 gündür ve döküntü başlangıcına kadar geçen süre yaklaşık 14 gündür – ancak bu süre 21 güne kadar çıkabilir. Buna ek olarak, enfekte kişiler döküntü başlamadan 4 gün öncesinden 4 gün sonrasına kadar bulaşıcıdır. Bu, farkında olmadan başkalarına bulaştırabilecekleri uzun bir süredir.
Tedavi
Kızamık için özel bir antiviral tedavi mevcut değildir.
Kızamıktan kaynaklanan ciddi komplikasyonlar, iyi beslenme, yeterli sıvı alımı ve ishal veya kusma yoluyla kaybedilen sıvıları ve temel elementleri yerine koyan DSÖ tarafından önerilen oral rehidrasyon solüsyonu ile dehidrasyon tedavisi ile destekleyici bakım yoluyla azaltılabilir. Göz ve kulak enfeksiyonları ile zatürreyi tedavi etmek için antibiyotik reçete edilmelidir.
Kızamık teşhisi konulan tüm çocuklara 24 saat arayla iki doz A vitamini takviyesi yapılmalıdır. Bu, iyi beslenen çocuklarda bile kızamık sırasında ortaya çıkan düşük A vitamini seviyelerini düzeltir ve göz hasarını ve körlüğü önlemeye yardımcı olur. A vitamini takviyesi kızamıktan ölenlerin sayısını da azaltabilir.
Önleme-Aşılama
Rutin kızamık aşılaması ve yüksek vaka oranlarına sahip ülkelerdeki toplu aşılama kampanyaları, küresel kızamık ölümlerini azaltmak için çok önemlidir. Yaklaşık 60 yıldır kullanılmakta olan kızamık aşısı güvenli, etkili ve ucuzdur. Bir çocuğu kızamığa karşı aşılamanın maliyeti yaklaşık 1 ABD dolarıdır.
Kızamık aşısı genellikle kızamıkçık ve/veya kabakulak aşılarıyla birleştirilir. Tekli veya kombine formda eşit derecede güvenli ve etkilidir. Aşıların birleştirilmesi maliyeti biraz artırır, ancak dağıtım ve yönetim maliyetlerinin paylaşılmasına olanak tanır.
Tüm çocuklar ilk dozdan itibaren bağışıklık geliştirmediğinden, bağışıklığı sağlamak ve salgınları önlemek için iki doz aşı önerilmektedir.
2021’de yaklaşık 25 milyon bebek rutin bağışıklama yoluyla en az bir doz kızamık aşısını kaçırmıştır.
KKK aşısı nasıl yapılır?
| İlk Doz | İkinci Doz | |
|---|---|---|
| Çocuklar | 12-15 aylık yaş | 4-6 yaş |
| Bağışıklık kanıtı olmayan gençler ve yetişkinler | Mümkün olan en kısa sürede | Yok |
MMR aşısı ne kadar etkili?
MMR aşısı iki dozluk bir aşıdır. Çocukların ilk dozu 12-15 aylıkken, ikinci dozu ise 4-6 yaşında almaları önerilir. MMR aşısının bir dozu kızamık enfeksiyonunu önlemede %93 etkilidir. İki doz %97 etkilidir.
Kızamığın Komplikasyonları
Kızamık ciddi olabilir. 5 yaşından küçük çocuklar ve 20 yaşından büyük yetişkinlerin komplikasyonlardan zarar görme olasılığı daha yüksektir. Yaygın komplikasyonlar kulak enfeksiyonları ve ishaldir. Ciddi komplikasyonlar arasında pnömoni ve ensefalit bulunur.
Kızamık komplikasyonları riski taşıyan kişiler ve gruplar
Kızamık tüm yaş gruplarında ciddi olabilir. Bununla birlikte, kızamık komplikasyonlarından muzdarip olma olasılığı daha yüksek olan birkaç grup vardır:
- 5 yaşından küçük çocuklar
- 20 yaşından büyük yetişkinler
- Hamile kadın
- Lösemi veya HIV enfeksiyonu gibi bağışıklık sistemi zayıflamış kişiler
Yaygın komplikasyonlar
- Kızamık olan her 10 çocuktan birinde kulak enfeksiyonları görülür.
- Kızamık olan her 10 kişiden birinden azında ishal bildirilmiştir.
Çocuklarda ve yetişkinlerde ciddi komplikasyonlar
Bazı insanlar pnömoni (akciğer enfeksiyonu) ve ensefalit (beynin şişmesi) gibi ciddi komplikasyonlardan mustarip olabilir. Hastaneye kaldırılmaları gerekebilir ve ölebilir.
Hastaneye yatış ABD’de kızamık olan aşılanmamış her 5 kişiden yaklaşık 1’i hastaneye kaldırılıyor .
Akciğer iltihaplanması. Kızamık olan her 20 çocuktan 1’i, küçük çocuklarda kızamıktan en yaygın ölüm nedeni olan zatürreye yakalanıyor .
Ensefalit. Kızamık olan her 1000 çocuktan yaklaşık 1’inde, kasılmalara yol açabilen ve çocuğu sağır veya zihinsel engelli bırakabilen ensefalit (beynin şişmesi) gelişir .
Ölüm. Kızamık hastalığına yakalanan her 1000 çocuktan yaklaşık 1 ila 3’ü solunum ve nörolojik komplikasyonlar nedeniyle ölecektir .
Hamilelik sırasındaki komplikasyonlar. Kızamık , MMR aşısı olmayan hamile kadınların erken doğum yapmasına veya düşük doğum ağırlıklı bebek sahibi olmasına neden olabilir .
Uzun vadeli komplikasyonlar
Subakut sklerozan panensefalit (SSPE), yaşamın erken dönemlerinde edinilen bir kızamık virüsü enfeksiyonundan kaynaklanan merkezi sinir sisteminin çok nadir fakat ölümcül bir hastalığıdır.
- Kişi kızamıktan tamamen kurtulmuş gibi görünse de, SSPE genellikle kızamık geçirdikten 7 ila 10 yıl sonra gelişir.
- Kızamık 2000 yılında ortadan kaldırıldığı için, SSPE nadiren rapor edilmektedir.
- 1989’dan 1991’e kadar Amerika Birleşik Devletleri’ndeki yeniden canlanma sırasında kızamığa yakalanan kişiler arasında, her 100.000 kişiden 7 ila 11’inin SSPE geliştirme riski altında olduğu tahmin ediliyordu.
- 2 yaşından önce kızamık olan bir kişide SSPE gelişme riski daha yüksek olabilir.
KAYNAKLAR:
1-www.who.int/
2-https://edition.cnn.com/2023/03/08/health/measles-vaccine-infection-wellness/index.html
3-https://www.cdc.gov/measles/symptoms/complications.html
4-https://www.klimikdergisi.org/tr/2022/09/28/kizamigin-yeniden-ortaya-cikisi/
