İnme veya felç dediğimiz durumu yeterince anlamadığımızı düşünüyorum. Daha çok anladığımızı düşündüğüm bir hastalıkla karşılaştırarak başlamak isterim; Kalp krizi. Kalp krizi ile inme arasında önemli benzerlikler var ve aslında inme dediğimiz de bir beyin krizi. Kalp krizi ile inme arassınddaki benzerlikler şunlar:
- Ani başlangıç: Hem kalp krizi hem de felç, genellikle ani bir şekilde ortaya çıkar. Kişi, aniden belirtileri hissedebilir ve durum hızla kötüleşebilir.
- Benzer risk faktörleri: Hem kalp krizi hem de felç, bazı ortak risk faktörlerine sahiptir. Bu faktörler arasında yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, diyabet, sigara içmek, obezite, hareketsiz yaşam tarzı ve aile öyküsü bulunur.
- Kan dolaşımı sorunları: Kalp krizi ve felç, kan dolaşımı sorunlarına bağlı olarak ortaya çıkar. Kalp krizinde, koroner arterlerden biri veya daha fazlası tıkanır ve kalbin oksijen ve besin almasını engeller. Felçte ise, beyindeki bir kan damarı tıkanır veya yırtılır, beyin dokusuna oksijen ve besin taşınması azalır.
- Acil tıbbi müdahale gerektirir: Hem kalp krizi hem de felç acil tıbbi müdahale gerektirir. Zamanında tedavi, komplikasyonları azaltabilir ve yaşam kurtarıcı olabilir.
Öte yandan, kalp krizi ve felç arasında bazı önemli farklar da vardır. Özellikle belirtiler söz konusu olduğunda. Belirtilere geçmeden önce kalp inmeye biraz daha yakından bakalım:
İNME NEDİR?
İnme, beyne giden ve beyin içindeki arterleri (atardamarları) etkileyen bir hastalıktır. Türkiye’de ölüm nedenleri arasında inme üçüncü sıraya kadar çıkmıştır.
İnme, beyne oksijen ve besin taşıyan bir kan damarı ya bir pıhtı tarafından tıkandığında ya da patladığında (veya yırtıldığında) meydana gelir. Bu olduğunda, beynin bir kısmı ihtiyaç duyduğu kanı (ve oksijeni) alamaz, bu nedenle beyin ve beyin hücreleri ölür.
İnme türleri nelerdir?
İnme ya bir pıhtının beyne kan akışını engellemesinden (iskemik inme olarak adlandırılır) ya da bir kan damarının yırtılıp beyne kan akışını engellemesinden (hemorajik inme olarak adlandırılır) kaynaklanabilir. GİA (geçici iskemik atak) veya “mini inme” geçici bir pıhtıdan kaynaklanır.
İskemik İnme (Pıhtılar)
Beyne kan sağlayan bir kan damarı tıkandığında meydana gelir. Tüm felçlerin %87’sini oluşturur.
Damar duvarlarını kaplayan ve ateroskleroz olarak adlandırılan yağ birikintileri, iskemik inmenin ana nedenidir. Yağ birikintileri iki tür tıkanıklığa neden olabilir:
Serebral tromboz, beyindeki kan damarı içindeki yağlı plakta gelişen bir trombüstür (kan pıhtısı).
Serebral emboli, dolaşım sisteminde başka bir yerde, genellikle kalpte ve üst göğüs ve boyundaki büyük arterlerde oluşan bir kan pıhtısıdır. Kan pıhtısının bir kısmı kopar, kan dolaşımına girer ve geçmesine izin vermeyecek kadar küçük damarlara ulaşana kadar beynin kan damarları boyunca ilerler. Embolinin ana nedenlerinden biri atriyal fibrilasyon adı verilen düzensiz kalp atışıdır. Bu durum kalpte pıhtı oluşmasına, yerinden çıkmasına ve beyne gitmesine neden olabilir.
Hemorajik İnme (Kanamalar)
Hemorajik inmeler, inme vakalarının yaklaşık %13’ünü oluşturur. Zayıflamış bir damarın yırtılması ve çevresindeki beyne kanaması sonucu oluşurlar. Kan birikir ve çevredeki beyin dokusunu sıkıştırır.
İki tip hemorajik inme intraserebral (beyin içinde) kanama veya subaraknoid kanamadır.
Hemorajik inme, zayıflamış bir kan damarı yırtıldığında meydana gelir. İki tür zayıflamış kan damarı genellikle hemorajik inmeye neden olur: anevrizmalar ve arteriyovenöz malformasyonlar (AVM’ler).
Anevrizma, bir kan damarının zayıflamış bir bölgesinin balonlaşmasıdır. Tedavi edilmezse, anevrizma yırtılıp beyne kanayana kadar zayıflamaya devam eder.
Arteriyovenöz malformasyon (AVM) anormal şekilde oluşmuş kan damarları kümesidir. Bu damarlardan herhangi biri yırtılabilir ve beyin içine kanamaya neden olabilir.
Sessiz İnme
İnme geçirebilir ve bunun farkında olmayabilirsiniz. Sessiz serebral enfarktüs (SCI) veya sessiz inme, muhtemelen beyindeki kan akışını kesen bir kan pıhtısının neden olduğu bir beyin hasarıdır. Gelecekteki inmeler için bir risk faktörüdür ve ilerleyici beyin hasarının bir işaretidir.
Atriyal fibrilasyon, 65 yaş üstü kişilerde en sık görülen düzensiz kalp atışıdır ve SCI riskini iki kattan fazla artırır.
Sessiz inme için risk faktörleri aynı zamanda Atrial Fibrilasyon için de risk faktörleridir.
Yüksek sistolik kan basıncı (büyük tansiyon), hipertansiyon ve yüksek kan homosistein seviyeleri sessiz inme için risk faktörleridir. Bu nedenle erken tanı ve hipertansiyonun önlenmesi, sessiz inme riskini azaltmak için önemli adımlardır.
Beyin, çeşitli vücut fonksiyonlarını kontrol eden son derece karmaşık bir organdır. İnme meydana gelir ve kan akışı belirli bir vücut fonksiyonunu kontrol eden bölgeye ulaşamazsa, vücudun o kısmı gerektiği gibi çalışmayacaktır.
Örneğin, inme beynin arka kısmında meydana gelirse, görme ile ilgili bazı sakatlıkların ortaya çıkması muhtemeldir. İnmenin etkileri öncelikle tıkanıklığın yerine ve etkilenen beyin dokusunun boyutuna bağlıdır.
İnmenin etkileri, tıkanıklığın yeri ve ne kadar beyin dokusunun etkilendiği gibi çeşitli faktörlere bağlıdır. Bununla birlikte, beynin bir tarafı vücudun diğer tarafını kontrol ettiğinden, bir tarafı etkileyen bir inme, vücudun etkilediği tarafında nörolojik komplikasyonlara neden olacaktır.
İNMENİN BELİRTİLERİ:
Bir kişide inme olduğunu nasıl anlarız? İngilizce FAST kelimesinin baş harfleriyle açıklayalım:
F (Face)= Yüz Sarkması – Yüzün bir tarafı sarkıyor mu veya hissiz mi? Kişiden gülümsemesini isteyin. Kişinin gülümsemesi düzensiz mi?
A (Kol)= Kol Zayıflığı – Bir kol zayıf veya uyuşuk mu? Kişiden her iki kolunu da kaldırmasını isteyin. Bir kol aşağı doğru kayıyor mu?
S (Speech) = Konuşma Güçlüğü – Konuşma bozuk mu?
T (Time)= Zaman çok önemli, hemen 112’yi ara
İlk üç harf, insanların felç sırasında yaşadıkları semptomların yaklaşık %75’ini oluşturur.
Diğer İnme Belirtileri
Anidden başlayan:
Yüz, kol veya bacakta, özellikle vücudun bir tarafında hissizlik veya güçsüzlük
KAFA KARIŞIKLIĞI, konuşma veya konuşulanları anlama güçlüğü
Bir veya iki gözde GÖRME SORUNU
YÜRÜMEDE ZORLUK, baş dönmesi, denge veya koordinasyon kaybı
Bilinen bir nedeni olmayan ŞİDDETLİ BAŞAĞRISI
Bazı yerlerde FAST değil BE-FAST kelimesini duyabilirsiniz. Bazı nörologlar iki harf daha eklemeyi önerdiği için: denge için B (Balance) ve gözler için E (Eye).
Denge aldatıcıdır, çünkü özellikle yaşlı insanlarda inme dışındaki bir dizi sorun nedeniyle denge sorunları ortaya çıkabilir. İnme ile denge sorunları nadiren tek başına ortaya çıkar; genellikle bacak zayıflığı veya görme sorunları gibi diğer semptomlarla birlikte ortaya çıkarlar.
İNME BELİRTİLERİNİ BİLMEK NEDEN ÖNEMLİ?
Felç geçiriyorsanız, hemen tıbbi yardım almanız çok önemlidir. Acil tedavi, inmenin uzun vadeli etkilerini en aza indirebilir ve hatta ölümü önleyebilir.
Son gelişmeler sayesinde, inme tedavileri ve hayatta kalma oranları son on yılda büyük ölçüde iyileşmiştir.
Ortalama olarak, bir inmenin tedavi edilmediği her dakikada 1,9 milyon beyin hücresi ölüyor.
İNME ACİL bir durumdur .
Hemen 112’yi arayın.
Bir felç ne kadar sürer?
Beyninizin bir kısmına kan akışı olmadığı sürece inme sürer. Tedavi edilmezse, beyninizin etkilenen bölgelerindeki beyin hücreleri kalıcı hasara neden olarak ölünceye kadar inme devam edecektir.
Felç tedavisi gördükten sonra bile, etkilerin devam etmesi yaygın bir durumdur. Çoğu insanın iyileşmesi haftalar hatta aylar alacaktır. İyileşmedeki ilerlemenin çoğu, felçten sonraki ilk altı ay ila 18 ay (yaklaşık olarak) içinde gerçekleşir. Bundan sonra daha fazla ilerleme mümkündür, ancak başarması daha zor veya daha uzun sürebilir.
İnme belirtileri kadın ve erkekte farklı mı?
International Journal of Stroke tarafından 12 Nisan 2022’de çevrimiçi olarak yayınlanan çalışmada, 18 yıl boyunca yapılan 21 çalışmadan derlenen inme teşhisi konmuş yaklaşık 37.000 kişiye ilişkin veriler incelendi. İnme geçiren hastaların yaklaşık yarısı, inme geçirdiklerinde genellikle erkeklerden daha yaşlı olan kadınlardır.
Araştırmacılar, kadınların kafa karışıklığı, yorgunluk, halsizlik, baş ağrısı, zihinsel durumda değişiklik veya bilinç kaybı gibi beynin belirli bir bölgesiyle bağlantılı olmayan daha “genelleştirilmiş” inme semptomları gösterme riskinin daha yüksek olduğunu bulmuşlardır. Kadınlarda ayrıca, konuşma güçlüğü gibi belirli beyin bölgelerine bağlı bazı semptomların görülme riski daha düşüktü.
Sol Beyin
İnme beynin sol tarafında meydana gelirse, vücudun sağ tarafı etkilenecek ve aşağıdakilerden bazılarını veya tümünü görülecektir:
Vücudun sağ tarafında felç
Konuşma/dil sorunları
Yavaş, temkinli davranış tarzı
Hafıza kaybı
Sağ Beyin
İnme beynin sağ tarafında meydana gelirse, vücudun sol tarafı etkilenecek ve aşağıdakilerden bazılarını veya tümünü üretecektir:
Vücudun sol tarafında felç
Görme sorunları
Hızlı, sorgulayıcı davranış tarzı
Hafıza kaybı
Beynin arka kısmında meydana gelen inmeler farklı mı?
Arka dolaşım inmeleri (beynin arka kısmında meydana gelen inme), beynin arka kısmındaki bir kan damarı tıkandığında meydana gelir ve tıkanan kan damarı bölgesinde beyin hücrelerinin ölümüne (enfarktüs olarak adlandırılır) neden olur.
Bu tür bir inme beynin arka kısmındaki kan damarının yırtılmasından da kaynaklanabilir. Bu tür bir inme meydana geldiğinde, çeşitli belirtiler ortaya çıkar ve bunlar beynin ön kısmındaki kan dolaşımında (ön dolaşım inmeleri olarak adlandırılır) meydana gelen belirtilerden çok farklı olabilir.
Belirtiler şunlardır:
Vertigo, oda dönüyormuş gibi hissetme
Dengesizlik veya tek taraflı kol veya bacak güçsüzlüğü
Konuşma bozukluğu veya konuşma güçlüğü (dizartri)
Çift görme veya diğer görme sorunları
Baş ağrısı, Bulantı ve/veya kusma
Felçten korunmak için yapabileceğiniz 7 şey
İnmeyi önlemek için ne yapabilirsiniz? Yaş, felç geçirmiş bir anne, baba veya başka bir yakın akrabaya sahip olmak gibi bizi felç geçirmeye karşı daha duyarlı hale getirir.
Yılları tersine çeviremez veya aile geçmişinizi değiştiremezsiniz, ancak farkında olmanız koşuluyla kontrol edebileceğiniz birçok başka inme risk faktörü vardır.
1. Kan basıncını düşürün
Yüksek tansiyon, kontrol edilmezse inme riskinizi ikiye, hatta dört katına çıkaran çok büyük bir faktördür. Yüksek tansiyon, hem erkeklerde hem de kadınlarda inme riskine en büyük katkıyı sağlar. Kan basıncını izlemek ve yükselirse tedavi etmek, muhtemelen insanların damar sağlığında yapabilecekleri en büyük farktır.
Hedefiniz: İdeal bir hedef, kan basıncını 120/80’in altında tutmaktır. Ancak sizin ve doktorunuzun okumalarınızın bu kadar düşük olmasını istememenizin iyi nedenleri olabilir. Bazıları için daha az agresif bir hedef (140/90’dan yüksek olmamak gibi) daha uygun olabilir.
- Diyetinizdeki tuzu günde 1.500 miligramdan (yaklaşık yarım çay kaşığı) fazla olmayacak şekilde azaltın.
- Hamburger, peynir ve dondurma gibi yüksek kolesterollü yiyeceklerden kaçının.
- Her gün 4 ila 5 bardak meyve ve sebze, haftada iki ila üç kez bir porsiyon balık ve günde birkaç porsiyon kepekli tahıllar ve az yağlı süt ürünleri yiyin.
- Daha fazla egzersiz yapın – günde en az 30 dakika ve mümkünse daha fazla aktivite yapın.
- Sigara içiyorsanız, sigarayı bırakın.
2. Kilo verin
Obezite ve buna bağlı komplikasyonlar (yüksek tansiyon ve diyabet dahil), felç geçirme olasılığınızı artırır. Fazla kiloluysanız, 5 kg kadar az bir kayıp, inme riskiniz üzerinde gerçek bir etkiye sahip olabilir.
Hedefiniz: İdeal bir vücut kitle indeksi (VKİ) 25 veya daha az olsa da, bu sizin için gerçekçi olmayabilir. Kişisel bir kilo verme stratejisi oluşturmak için doktorunuzla birlikte çalışın.
Nasıl elde edilir:
- Günde 1.500 ila 2.000 kaloriden fazla yememeye çalışın (aktivite seviyenize ve mevcut VKİ’nize bağlı olarak).
- Yürüme, golf veya tenis oynama gibi aktivitelerle ve aktiviteyi her günün bir parçası haline getirerek yaptığınız egzersiz miktarını artırın.
3. Daha fazla egzersiz yapın
Egzersiz kilo vermeye ve kan basıncını düşürmeye katkıda bulunur, ancak aynı zamanda bağımsız bir inme azaltıcı olarak kendi başına durur.
Hedefiniz: Haftada en az beş gün orta yoğunlukta egzersiz yapın.
4. Alkolü bırakın
Bir çok kılavuzda alkolü azaltmanız, günde bir kadeh şarap içmeniz için ses çıkarılmaz. Ancak son zamanlardaki araştırmalar alkolün azı çoğu olmaz, zararlıdır diyor! O yüzden alkolü bırakın.
5. Atriyal fibrilasyonu tedavi edin
Bazen göğsünüzde çırpınan, titreyen bir his fark ederseniz, atriyal fibrilasyonunuz olabilir. 65 yaş ve üzerindeki her 11 erkekten biri, genellikle afib olarak bilinen bu kalp ritmi bozukluğuna sahiptir.
Atriyal fibrilasyon, kalpte pıhtı oluşmasına neden olan düzensiz bir kalp atışı şeklidir. Bu pıhtılar daha sonra beyne giderek felç oluşturabilir. Atriyal fibrilasyon neredeyse beş kat inme riski taşır ve ciddiye alınmalıdır.
6. Şeker hastalığını tedavi edin
7. Sigarayı bırakın
Sigara içmek pıhtı oluşumunu birkaç farklı şekilde hızlandırır. Kanınızı kalınlaştırır ve atardamarlarda biriken plak miktarını artırır. Sağlıklı bir diyet ve düzenli egzersizin yanı sıra sigarayı bırakmak, inme riskinizi önemli ölçüde azaltmanıza yardımcı olacak en güçlü yaşam tarzı değişikliklerinden biridir.
İNME RİSKİYLE İLGİLİ SON ARAŞTIRMALAR
Son olarak şunu da yazalım. Yapılan yeni bir çalışmada kronik böbrek hastalığı ile artmış serebrovasküler hastalık arasındaki ilk açık bağlantıyı ortaya çıktı. Daha önce böbrek hastalığının beyin üzerindeki etkilerinin büyük ölçüde hipertansiyona bağlı olduğu düşünülüyordu, ancak araştırmacılar kronik böbrek hastalığının kan basıncından bağımsız olarak serebral mikro kanamaların gelişimini desteklediğini keşfettiler.
JAMA Network Open’ın 1 Haziran 2022 sayısında yapılan bir araştırmaya göre, çok fazla oturmak felç riskinizi artırabilir, ancak daha fazla hareket – hatta ev işleri yapmak gibi düşük çaba gerektiren faaliyetler – bu riski azaltmaya yardımcı olabilir
.
