Son yıllarda glutensiz beslenmek sadece çölyak hastaları için değil, pek çok kişi için popüler bir tercihe dönüştü. Karın ağrısı, şişkinlik, yorgunluk gibi şikayetler yaşayan ama çölyak tanısı almamış bireyler, bu belirtileri glutenle ilişkilendiriyor. Ancak yeni bir araştırma, bu durumun düşündüğümüz kadar basit olmayabileceğini ortaya koydu. Belirtilerin sebebi gluten değil, nocebo etkisi olabilir.
Nocebo Etkisi Nedir?
Nocebo, plasebonun tam tersi. Zararsız bir madde ya da tedavinin, kişi tarafından zararlı olarak algılanması durumunda, gerçekten olumsuz etkiler yaşanması anlamına gelir. Latince “nocere” yani “zarar vermek” kökünden gelir. “Nocebo” ise “zarar vereceğim” demektir.
Yani kişi bir şeyin kendisine zarar vereceğine inanırsa, o etkiyi gerçekten yaşayabilir. Baş ağrısı, mide bulantısı, halsizlik gibi belirtiler ortaya çıkabilir. Ancak bu etkilerin nedeni kullanılan madde değil, zihinsel beklentilerdir.
Glutensiz Beslenme: Her Zaman Gerekli mi?
Glutensiz beslenen ama çölyak olmayan bireylerde gözlenen Non-Çölyak Gluten Hassasiyeti (NCGS), yıllardır tartışmalı bir konu. NCGS’li kişiler gluten tükettiklerinde sindirim sorunları yaşadıklarını bildiriyor. Ancak yeni bir çalışma, bu belirtilerin glutenin kendisinden çok, gluten hakkındaki düşüncelerle ilgili olabileceğini gösteriyor.
🔬 Araştırmadan Öne Çıkan Bulgular
📍 Çalışma Yeri: Belçika
👥 Katılımcılar: 16 NCGS’li birey ve 20 sağlıklı kontrol grubu
🧪 Uygulama: Katılımcılara hem tek doz hem de 5 gün boyunca gluten ya da plasebo (gluten içermeyen ama benzer içerikli madde) verildi.
Araştırma sırasında incelenen alanlar:
- Psikolojik: Gerginlik, ruh hali, yorgunluk
- Sindirim: Şişkinlik, karın ağrısı
- Biyolojik: Bağırsak geçirgenliği, iltihap düzeyi, kortizol seviyesi
📊 Sonuçlar:
- NCGS’li bireyler, gluten almasalar bile gergin ve yorgun hissediyordu.
- Ne verildiğini bilmediklerinde de aynı belirtiler ortaya çıkıyordu.
- Hiçbir biyolojik fark saptanmadı.
Yorum: Bu durumun en mantıklı açıklaması nocebo etkisi. Kişi bir şeyin zarar vereceğine inanırsa, beden bu beklentiye fiziksel olarak tepki verebiliyor.
👥 Kimler Bu Bilgiyi Ciddiye Almalı?
- Gluten yemedikleri halde şikayetleri sürenler
- Kendi kendine gluten hassasiyeti tanısı koyanlar
- Gıda konusunda yoğun endişe yaşayan bireyler
- IBS gibi kronik sindirim sorunları yaşayanlar
✅ Günlük Hayat İçin 5 Pratik Öneri
- Tanıyı kendiniz koymayın. Bir uzmana danışın.
- Çölyak hastalığını dışlamadan glutensiz diyete başlamayın.
- Nocebo etkisini fark edin. İnançlar bedeninizi etkileyebilir.
- Gerekirse psikolojik destek alın. Bilişsel davranışçı terapi faydalı olabilir.
- Gluten dışındaki faktörleri de değerlendirin. (FODMAP içeriği, stres, uyku eksikliği vb.)
🩺 Doktor Yorumu: “Sadece Gluten Değil, İnançlar da Etkili”
Bu araştırma, NCGS’nin sadece mideyle ilgili olmadığını, zihinsel süreçlerin de büyük rol oynadığını gösteriyor. Glutensiz beslendiği hâlde rahatlamayan bireylerde, nedenin gluten değil, gluten hakkındaki olumsuz beklentiler olabileceğini ortaya koyuyor.
👨⚕️ “Gluteni tamamen kesmeden önce, gerçek nedenin gluten mi yoksa beklentiler mi olduğunu anlamak gerek. Çünkü yanlış inançlar, yanlış çözümlere yol açabilir.”
Kaynak: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/ueg2.70014